دلالت حدیث غدیر بر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام . . .

باسمه الأعلی

       حدیث غدیر از احادیثی است که تواتر آن را بزرگان و دانشمندان علم رجال و حدیث اهل سنت تأیید کرده‌اند ؛ بنابراین نمی‌توان در اصل صدور آن تردید کرد که ما این مطلب در مقاله «تواتر حدیث غدیر از دیدگاه اهل سنت» به صورت کامل بررسی کرده‌ایم ؛ اما این که منظور رسول خدا صلی الله علیه وآله از جمله «من کنت مولاه فعلی مولاه» ولایت و امامت امیر مؤمنان علیه السلام بوده و یا صرف محبت و دوستی آن حضرت ، بحثی است اساسی که از گذشته تاریخ به شکلی مستمر بین مورّخان ، محدثان و متکلمان شیعه و سنی جریان داشته و دارد .

       شیعیان با پیروی از خاندان رسول خدا صلوات الله علیهم اجمعین ، بر این عقیده هستند که طبق آیه مبارکه ابلاغ ، رسول خدا صلی الله علیه وآله مأمور بود که ولایت و امامت امیر مؤمنان علیه السلام را به تمامی مسلمانان ابلاغ نماید . آن حضرت نیز بنا بر وظیفه‌ای که داشت ، با بلیغ‌ترین و صریح‌ترین کلمات ، این وظیفه مهم را به انجام رساند ؛ اما از آن طرف پیروان مکتب خلفا معتقدند که هدف رسول خدا صلی الله علیه وآله فقط و فقط محبت و دوستی آن حضرت بوده و جمله «من کنت مولاه فعلی مولاه» نمی‌تواند ولایت و امامت علی علیه السلام را ثابت کند ؛ زیرا کلمه «مولی» هیچگاه به معنای «اولی» نمی‌آید .

       بررسی این مطلب در قدم اول مستلزم مطالعه و مراجعه به آراء اهل لغت و آشنایان به اصطلاحات و ادبیات عرب است که می‌تواند بخش مهمی از برداشت‌های نادرست و غلط کسانی را که با عناد ورزی سعی در تحریف حقایق تاریخی دارند افشاء نماید .

       از این رو ، لازم است تا به اظهارات برخی از صاحبان لغت و شعر و ادب مراجعه و توجه نمائیم ، تا معلوم شود که برداشت‌های اندیشمندان پیرو اهل بیت علیهم السلام از واژه‌های «مولی» و «ولی» ، مستند به درک و فهم و تفسیر بزرگانی از دانشمندان اهل سنت است که در تاریخ ، تفسیر ، لغت و شعر معنای واقعی این الفاظ و کلمات را روشن کرده‌اند .

       بنابراین ابتدا نگاه کوتاهی خواهیم داشت به آراء بزرگان و دانشمندانی از اهل سنت که از چهره‌های شاخص در ادبیات عرب محسوب می‌شوند و سپس از قرائن موجود در روایات غدیر و غیر آن اثبات خواهیم کرد که مفهومی غیر از ولایت ، امامت و رهبری قابل استفاده نیست و انکار آن جز عناد و لجبازی نخواهد بود .

معنای «مولی» به معنای «اولی» از دیدگاه اهل لغت :

       برخی از دانشمندان اهل سنت با توجه به رسوبات ذهنی و پیش‌فرض‌هایی که داشته‌اند ، نه تنها «مولی» و «ولی» را در حدیث به معنای محبت و دوستی گرفته‌اند ؛ بلکه ادعا کرده‌اند که به اجماع اهل لغت ، لفظ «مولی» هیچ گاه به معنای «أولی» به کار نمی‌رود ! .

       شیخ عبد العزیز دهلوی ، نویسنده کتاب التحفة الإثنا عشریّة در این باره می‌نویسد :

    « و گویند که مولی به معنی اولی به تصرف است و اولی به تصرف بودن عین امامت است اول غلط درین استدلال آن است که اهل عربیه قاطبه انکار کرده‌اند که مولی به معنی اولی آمده باشد بلکه گفته اند که مفعل به معنی افعل هیچ جا در هیچ ماده نیامده چه جای این ماده علی الخصوص الا ابوزید لغوی که این را تجویز نموده » .

        الدهلوی ، حافظ (عبدالعزیز) غلام حلیم بن شیخ قطب الدین احمد بن شیخ ابوالفیض المعروف به شاه ولى الله الهندى ، تحفه اثنا عشری ، باب هفتم:  در امامت . صفحة 348 به بعد ، منبع :

       http://www.aqeedeh.com/ebook/list_book.php?catID=20

       و شهاب الدین آلوسی ، می‌نویسد :

       ووجه استدلال الشیعة بخبر «من کنت مولاه فعلى مولاه» أن المولى بمعنى الأولى بالتصرف ، وأولویة التصرف عین الامامة ولایخفى أن أول الغلط فى هذا الاستدلال جعلهم المولى بمعنى الأولى وقد أنکر ذلک أهل العربیة قاطبة بل قالوا : لم یجىء مفعل بمعنى أفعل أصلا ولم یجوز ذلک إلا أبو زید اللغوى متمسکا بقول أبى عبیدة فى تفسیر قوله تعالى : هى مولاکم أى أولى بکم .

    روش استدلال شیعه به خبر «من کنت مولاه فعلی مولاه» این است که مولی به معنای أولی به تصرف است و اولویت به تصرف همان امامت است . روشن است که نخستن اشتباه شیعیان در این استدلال گرفتن مولی به معنای أولی است ؛ در حالی که تمام لغت شناسان آن را انکار کرده‌اند و بلکه گفته‌اند : صیغه مفعل هیچگاه به معنای أفعل نمی‌آید . این مسأله را کسی دیگری جایز ندانسته غیر از أبو زید لغوی که استناد کرده به سخن أبو عبیده که در آیه «هی مولاکم» گفته به معنای أولیکم است .

        الآلوسی البغدادی ، العلامة أبی الفضل شهاب الدین السید محمود (متوفای1270هـ) ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی ، ج 6 ، ص 195 ،  ناشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت .

       و قاضی عضد الدین ایجی در کتاب المواقف می‌گوید :

       وإن سلم أن هذا الحدیث صحیح فرواته أی أکثرهم لم یرووا مقدمة الحدیث وهی «ألست أولى بکم من أنفسکم» فلا یمکن أن یتمسک بها فی أن المولى بمعنى الأولى والمراد بالمولى هو الناصر بدلیل آخر الحدیث وهو قوله وال من والاه . . الخ . ولأن مفعل بمعنى أفعل لم یذکره أحد من أئمة العربیة .

    حتی اگر به پذیریم که این حدیث صحیح نیز باشد ، اکثر راویان ، مقدمه حدیث یعنی جمله « ألست أولی بکم من أنفسکم» را نقل نکرده‌اند ؛ پس امکان ندارد به آن تمسک کنیم و بگوییم که مولی به معنای اولی است ؛ بلکه مولی به معنای ناصر است به دلیل آخر حدیث که فرمود : «وال من والاه ... .

        الإیجی ، عضد الدین (متوفای756هـ) ، کتاب المواقف ، ج 3 ، ص 616 ، تحقیق : عبد الرحمن عمیرة ، ناشر : دار الجیل ، لبنان ، بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1417هـ ، 1997م .

       حال با مراجعه به آراء دانشمندان و متخصصان دانش لغت و اعتراف آن‌ها به این که نه تنها در لغت عرب که حتی در آیات قرآن کریم نیز «مولی» به معنای «اولی» آمده ، ارزش اجماعی که شاه ولی الله دهلوی ادعا کرده ، روشن خواهد شد ؛ از جمله این دانشمندان می‌توان به افراد ذیل اشاره کرد :

1 .  الکلبی ، محمد بن السائب ، (متوفى 146 هـ) :

       محمد بن سائب کلبی از علمای پرآوازه لغت عرب در قرن دوم از کسانی است که تصریح کرده است که «مولی» به معنای «اولی» می‌آید .

       فخر رازی ، مفسر مشهور اهل سنت در تفسیر آیه « هی مولاکم وبئس المصیر (الحدید / 15) » می‌نویسد :

       وفی لفظ المولى ههنا أقوال : أحدها قال ابن عباس : «مَوْلَاکُمْ » أی مصیرکم ، وتحقیقه أن المولى موضع الولی ، وهو القرب ، فالمعنى أن النار هی موضعکم الذی تقربون منه وتصلون إلیه .

       والثانی : قال الکلبی : یعنی أولى بکم ، وهو قول الزجاج والفراء وأبی عبیدة .

    در لفظ (مولی) چند نظریه وجود دارد ، یکی از آن سخنان از ابن عباس است که گفته است: (مولاکم) یعنی فرجام و عاقبت . توضیح آن این است که (مَولی) از (وَلِی) به معنی نزدیک بودن است ؛ یعنی آتش جایگاه شما است که به آن نزدیک می شوید و به آن می رسید .

    سخن دوّم از کلبی است که می‌گوید : (مولی) یعنی اولی و بر تر از شما به خود شما است .

        الرازی الشافعی ، فخر الدین محمد بن عمر التمیمی (متوفای604هـ) ، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب ، ج 29 ، ص 198 ،  ناشر : دار الکتب العلمیة - بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1421هـ - 2000م .

       بغوی و أبو حیان اندلسی ، نظر کلبی را این گونه نقل می‌کنند :

        ( هو مولانا ) ناصرنا وحافظنا وقال الکلبی هو أولى بنا من أنفسنا فی الموت والحیاة .

    (او مولای ما است) یاور و نگاهدار ما است ، کلبی گفته است : مولی به معنای اولی و برتر از ما به جان ما در مرگ و زندگی است .

        البغوی ، الحسین بن مسعود (متوفای516هـ) ، تفسیر البغوی ، ج 2 ، ص 299 ، تحقیق : خالد عبد الرحمن العک ، ناشر : دار المعرفة - بیروت ؛

        الأندلسی ، محمد بن یوسف الشهیر بأبی حیان (متوفای745هـ) ، تفسیر البحر المحیط ، ج 5 ، ص 53 ، تحقیق : الشیخ عادل أحمد عبد الموجود - الشیخ علی محمد معوض، شارک فی التحقیق 1) د.زکریا عبد المجید النوقی 2) د.أحمد النجولی الجمل ، ناشر : دار الکتب العلمیة - لبنان/ بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1422هـ -2001م .

ترجمه محمد بن سائب کلبی :

       ذهبی در باره او گفته است :

       محمد بن السائب الکلبی . ت . بن بشیر بن عمرو وأبو النضر الکلبی الکوفی الأخباری العلامة صاحب التفسیر .

       روى عن الشعبی وأبی صالح باذام وأصبغ بن نباتة وطائفة ... قال ابن عدی : لیس لأحد تفسیر أطول من تفسیر الکلبی .

    محمد بن سائب کلبی از کوفیان و فردی اخباری بود ، وی صاحب تفسیر و با لقب علامه مشهور است ، ابن عدی در حق وی گفته است : تفسیری به گسترده گی تفسیر کلبی از هیچ کس سراغ نداریم .

        الذهبی ، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان ، (متوفای748هـ) ، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام ، ج 9 ، ص 267 ، تحقیق د. عمر عبد السلام تدمرى ، ناشر : دار الکتاب العربی - لبنان/ بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1407هـ - 1987م .

2 . الفراء ، یحیی بن زیاد ، (متوفای 207هـ) ؛

       همان طور که گذشت ، به شهادت فخر رازی ، فراء نیز از کسانی است که می‌گوید «مولی» به معنای «اولی» می‌آید :

       والثانی : قال الکلبی : یعنی أولى بکم ، وهو قول الزجاج والفراء وأبی عبیدة .

    تفسیر کلمه (مولی) به معنای اولی و برتر، از فراء نیز نقل شده است .

ترجمه فراء :

       خطیب بغدادی در باره او می‌نویسد‌ :

       یحیى بن زیاد بن عبد الله بن منظور أبو زکریا الفراء مولى بنى أسد من أهل الکوفة نزل بغداد وأملى بها کتبه فی معانی القران وعلومه ... ویحکى عن أبى العباس ثعلب انه قال لولا الفراء لما کانت عربیة لأنه خلصها وضبطها ولولا الفراء لسقطت العربیة لأنها کانت تتنازع ویدعیها کل من أراد ویتکلم الناس فیها على مقادیر عقولهم وقرائحهم فتذهب .

    فراء نیز اهل کوفه بود که به بغداد آمد و آثارش را در موضوع علوم و معانی قرآن در همین شهر پدیدار کرد ، از ابو العباس ثعلب نقل است که گفت : اگر فراء نبود ادبیات عرب نابود می‌شد ؛ چون او بود که آن را خالص نگه داشت و نوشت ، اگر فراء نبود ادبیات عرب از طرف نا اهلان رو به نابودی می‌گذاشت ؛ چون هر کس به اندازه درک و فهمش از آن می‌گفت و می‌نوشت

        البغدادی ، أحمد بن علی أبو بکر الخطیب (متوفای463هـ) ، تاریخ بغداد ، ج 14 ، ص 149 ، رقم : 7467 ، ناشر : دار الکتب العلمیة – بیروت .

       و أبو محمد یافعی متوفای 768 هـ او را این گونه معرفی می‌کند :

       الامام البارع النحوى یحیى بن زیاد الفراء الکوفى اجل اصحاب الکسائى کان رأسا فی النحو واللغة ابرع الکوفیین واعلمهم بفنون الادب ... .

    فراء از بزرگترین و با ارزش‌ترین شاگردان کسائی است ، که در دانش نحو و لغت سر آمد کوفیان و نسبت به فنون ادبیات عرب داناترین است .

        الیافعی ، أبو محمد عبد الله بن أسعد بن علی بن سلیمان (متوفای768هـ) ، مرآة الجنان وعبرة الیقظان ، ج 2 ، ص 38 ، حوادث سال 207هـ ، ناشر : دار الکتاب الإسلامی  - القاهرة - 1413هـ - 1993م .

3 . أبی عبیدة ،  معمر بن المثنی ، (متوفای 210هـ) ؛

       علاوه بر آن چه از فخر رازی نقل شد ، ابو عبیده در کتاب مجاز القرآن در باره معنای کلمه مولی در آیه «هی مولاکم» می‌گوید :

       «هِیَ مَوْلاَکُمْ» أولى بکم .

    این مولای شما است ؛ یعنی اولی و برتر است به شما .

        التیمى ، أبو عبیدة معمر بن المثنى ، مجاز القرآن ، ج 1 ، ص 122 .

ترجمه أبو عبیده :

       شمس الدین ذهبی در باره او می‌گوید :

       أبو عبیدة معمر بن المثنى التیمى البصری اللغوی الحافظ صاحب التصانیف ... قال الجاحظ: لم یکن فی الأرض خارجى ولا جماعى اعلم بجمیع العلوم من أبی عبیدة وذکره بن المدینی فصحح روایاته .

    ابو عبیده از بصریان و لغت شناس و حافظ (کسی که احادیث فروانی حفظ باشد) ، دارای آثار علمی است . جاحظ در باره او گفته : در روی زمین کسی آگاه تر از ابو عبیده به همه دانش‌ها نبوده است .

        الذهبی ، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان ، (متوفای748هـ) ، تذکرة الحفاظ ، ج 1 ، ص 371 ، رقم : 367 ،  ناشر : دار الکتب العلمیة - بیروت ، الطبعة : الأولى .

       و جلال الدین سیوطی می‌گوید :

       وکان فی العصر ثلاثة هم أئمة الناس فی اللغة والشعر وعلوم العرب لم یُرَ قبلهم ولا بعدهم مثلهم ، عنهم أخذ جل ما فی أیدی الناس من هذا العلم ، بل کله ، وهم : أبو زید ، وأبو عبیدة والأصمعی ، وکلهم أخذوا عن أبی عمرو اللغة والنحو والشعر .

    در لغت و شعر و علوم قرآن سه نفر مقام پیشوائی آن را دارند که مانند آنان قبل و بعد از ایشان دیده نشده است. آنچه از این دانشها در دسترس مردم است از اینان گرفته شده است. این سه تن عبارتند از ابو زید، ابو عبیده، و اصمعی، و این سه نفر آنچه داشته اند از ابو عمر گرفته اند.

        السیوطی ، عبد الرحمن بن أبی بکر (متوفای911هـ) ، المزهر فی علوم اللغة وأنواعها ، ج 2 ، ص 344 ، تحقیق : فؤاد علی منصور ، ناشر : دار الکتب العلمیة - بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1418هـ 1998م .

4 . الزجاج ، أبو اسحاق ، (متوفای 311هـ) .

       به شهادت فخر رازی ، زَجّاج نیز از کسانی است که «مولی» را به معنای «اولی» گرفته است :

       والثانی : قال الکلبی : یعنی أولى بکم ، وهو قول الزجاج والفراء وأبی عبیدة .

    زجاج نیز در تفسیر و توضیح کلمه (مولی) گفته است : یعنی اولی و برتر به شما است .

ترجمه زَجّاج :

       خطیب بغدادی در باره او می‌گوید :

       إبراهیم بن السرى بن سهل أبو إسحاق النحوی الزجاج صاحب کتاب معانی القرآن کان من أهل الفضل والدین حسن الإعتقاد جمیل المذهب وله مصنفات حسان فی الأدب .

    زجاج ، صاحب کتاب معانی قرآن است ، وی اهل فضل و دین بود و اعتقاداتی نیکو داشت ، و در ادبیات عرب آثاری نیکو به جای گذاشت .

        البغدادی ، أحمد بن علی أبو بکر الخطیب (متوفای463هـ) ، تاریخ بغداد ، ج 6 ، ص 89 ، رقم : 3126 ، ناشر : دار الکتب العلمیة – بیروت .

5 . أبو بکر الأنباری (متوفای 328هـ)‌‌‌ :

       ویکون المولى : الأولى . قال الله عز وجل : «النارُ هی مولاکُمْ»  معناه : هی أولى بکم . أنشدنا أبو العباس للبید :

       فَغَدَتْ کلا الفَرْجَیْنِ تحسبُ أَنّه  * مولى المخافةِ خَلْفُها وأمامُها .

       معناه : أولى بالمخافة خلفها وأمامها ... .

    ابوبکر انباری گفته : مولی به معنای اولی است ، و این فرمایش خداوند : (النار هی مولاکم) ؛ یعنی نار اولی است برای شما . در شعر لبید هم به معنای اولی آمده است : دو گروه متخاصم گمان بردند که ترسناک تر و سزاوارتر برای ترس و وحت پشت سر و روبرو است .  

        الأنباری ، أبو بکر محمد بن القاسم (متوفای328هـ) ، الزاهر فی معانی کلمات الناس ، ج 1 ، ص 125 ، تحقیق : د. حاتم صالح الضامن ، ناشر : مؤسسة الرسالة - بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1412 هـ -1992 .

ترجمه ابن الأنباری :

       ذهبی در باره او می‌نویسد :

       ابن الأنباری الإمام الحافظ اللغوی ذو الفنون أبو بکر محمد بن القاسم بن بشار ابن الأنباری المقرئ النحوی وسمع فی صباه باعتناء أبیه من محمد بن یونس الکدیمی وإسماعیل القاضی وأحمد بن الهیثم البزاز وأبی العباس ثعلب وخلق کثیر .

       قال أبو علی القالی کان شیخنا أبو بکر یحفظ فیما قیل ثلاث مئة ألف بیت شاهد فی القرآن . قلت هذا یجیء فی أربعین مجلدا .

       وقال محمد بن جعفر التمیمی ما رأینا أحدا أحفظ من ابن الأنباری ولا أغزر من علمه وحدثونی عنه أنه قال أحفظ ثلاثة عشر صندوقا ... وقیل إن من جملة محفوظه عشرین ومئة تفسیر بأسانیدها .

       قال أبو بکر الخطیب کان ابن الانباری صدوقا دینا من أهل السنة صنف فی علوم القرآن والغریب والمشکل والوقف والابتداء . وقال غیره کان من أعلم الناس وأفضلهم فی نحو الکوفیین وأکثرهم حفظا للغة أخذ عن ثعلب وأخذ الناس عنه .

    ابن انباری امام و لغت شناس و آشنا به همه دانش‌ها بود ، در کودکی از افراد زیادی کسب دانش نمود ، گفته شده است : حافظ سه هزار شعر بود که برای مفاهیم قرآن از آن استفاده کرد . 

    محمد بن جعفر تمیمی در باره وی گفته : در قدرت حافظه و دانش فراوان کسی مانند او ندیدیم ، و شنیدم که گفته است : سیزده صندوق کتاب را حافظم ، که از جمله محفوظاتش صد و بیست تفسیر با سند آن است .

    خطیب در باره وی گفته است : ابن انباری راستگو دیندار و از اهل سنت بود ، در دانش قرآن ، و رشته‌های سخت علمی و وقف آثاری بر جای گذاشت .

    دیگران در باره وی گفته‌اند : ابن انباری از دانشمند‌ترین مردم و برترین آنان در دانش نحو و لغات فراوانی را حافظ بود ، او دانشش را از ثعلب گرفت و دیگران از او .

        الذهبی ، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان ، (متوفای748هـ) ، سیر أعلام النبلاء ، ج 15 ، ص 274 ، رقم : 122 ، تحقیق : شعیب الأرناؤوط ، محمد نعیم العرقسوسی ، ناشر : مؤسسة الرسالة - بیروت ، الطبعة : التاسعة ، 1413هـ .

6 . أبو القاسم صاحب بن عُبّاد الطالقانی (متوفای 385هـ) :

       وتکونُ بمَعْنى الأُوْلى ؛ کقَوْلِه عَزَّ ذِکْرُه : «هِیَ مَوْلاَکُم» أی هیَ أَوْلى بکم .

    مولی به معنای اولی است ، مانند این فرمایش خداوند متعال: (هی مولاکم) ؛ یعنی این آتش برای شما سزاوارتر است .

        الطالقانی ، أبو القاسم إسماعیل ابن عباد بن العباس بن أحمد بن إدریس (متوفای385هـ) ، المحیط فی اللغة ، ج 10 ، ص 380 ، اسم المؤلف: تحقیق : الشیخ محمد حسن آل یاسین ، ناشر : عالم الکتب - بیروت / لبنان ، الطبعة : الأولى ، 1414هـ - 1994م .

ترجمه صاحب بن عباد :

       ابن خلکان در باره او می‌نویسد :

       الصاحب بن عباد . الصاحب أبو القاسم إسماعیل بن أبی الحسن عباد بن العباس بن عباد بن أحمد ابن إدریس الطالقانی کان نادرة الدهر وأعجوبة العصر فی فضائله ومکارمه وکرمه أخذ الأدب عن أبی الحسین أحمد بن فارس اللغوی صاحب کتاب المجمل فی اللغة وأخذ عن أبی الفضل ابن العمید وغیرهما .

       وقال أبو منصور الثعالبی فی کتابه الیتیمة فی حقه لیست تحضرنی عبارة أرضاها للإفصاح عن علو محله فی العلم والأدب وجلالة شأنه فی الجود والکرم وتفرده بالغایات فی المحاسن وجمعه أشتات المفاخر لأن همة قولی تنخفض عن بلوغ أدنى فضائله ومعالیه وجهد وصفی یقصر عن أیسر فواضله ومساعیه .

    صاحب بن عباد در فضائل و سجایای اخلاقی و جود و کرم ، اعجوبه و یگانه روزگار بود ، دانش صرف و نحو را از احمد بن فارس ، لغت شناس و صاحب کتاب المجمل در لغت و از ابن عمید و غیر این دو آموخت .

    ثعالبی در کتابش الیتیمه می‌نویسد : تعبیری که به تواند پرده از مقام والا و ارجمند صاحب بن عباد بر دارد و جایگاه دانش و ادب او و جود و کرم و محاسن اخلاقی وی را برساند نزد من نیست و عبارات کوتاه تر از آن است که گوشه ای از برتری‌های وی را بازگو کند .

        إبن خلکان ، أبو العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبی بکر (متوفای681هـ) ، وفیات الأعیان و انباء أبناء الزمان ، ج 1 ، ص 228 ، رقم : 96 ، تحقیق احسان عباس ، ناشر : دار الثقافة – لبنان .

7 . الدقیقی النحوی (متوفای614هـ) :

       وی نیز که از بزرگان علم لغت در قرن هفتم به شمار می‌ورد ، تصریح می‌کند که «مولی» به معنای «اولی» می‌آید :

       وقال تعالى : «مأواکم النار هی مولاکم» أی أولى بکم .

    خداوند فرمود : جایگاه شما آتش است، یعنی آتش اولی و برتر است برای شما .

        الدقیقی النحوی ، سلیمان بن بنین (متوفای614هـ) ، اتفاق المبانی وافتراق المعانی ، ج 1 ، ص 138 ، تحقیق : یحیى عبد الرؤوف جبر ، ناشر : دار عمار - الأردن ، الطبعة : الأولى ، 1405هـ 1985م  .

ترجمه الدقیقی النحوی :

       ذهبی در باره او می‌گوید :

       سلیمان بن بنین بن خلف . أبو عبد الغنی المصری ، الدَّقیقی ، النحوی ، الأدیب . سمع من : إسماعیل الزَّیات ، وعبد الله بن برَّی ، وشیر بن علی ، وخلق من طبقتهم . ولزم ابن برِّی مدة فی النحو . وصنّف فی النحو ، والعروض ، والرَّقائق ، وغیر ذلک . روى عنه : الزَّکی عبد العظیم .

    دقیقی نحوی ، ادب شناسی است که از اسماعیل زیات و عبد الله بن بری و شیر ین بن علی و دیگران استفاده برده است و برای مدتی همنشین ابن برّی برای استفاده در علم نحو شد ، و در نحو و عروض و رقائق و غیر آن کتاب نوشت .

        الذهبی ، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان ، (متوفای748هـ) ، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام ، ج 44 ، ص 198 ، تحقیق د. عمر عبد السلام تدمرى ، ناشر : دار الکتاب العربی - لبنان/ بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1407هـ - 1987م .

8 . إبن منظور الأفریقی (متوفای 711هـ) :

       ابن منظور مصری که کتاب لسان العرب او از برترین کتاب‌های لغت به شمار می‌رود ، با استشهاد به شعر معروف لبید تصریح می‌کند که «مولی» در این شعر به معنای «أولی» است :

       وأما قول لبید : فعدت کلا الفرجین تحسب أنه مولى المخافة خلفها وأمامها فیرید أنه أولى موضع أن تکون فیه الحرب .

    (ترجمه شعر قبلا ذکر شد) در شعر لبید : از (مولی المخافة) این چنین قصد شده است که : سزاورتر و بر ترین مکان که در آن جنگ خواهد بود ، پشت سر و رو برو است .

        الأفریقی المصری ، محمد بن مکرم بن منظور (متوفای711هـ) ، لسان العرب ، ج 15 ، ص 410 ،  ناشر : دار صادر - بیروت ، الطبعة : الأولى .

ترجمه ابن منظور :

       سیوطی در باره او می‌نویسد :

       محمد بن مکرم بن علی - وقیل رضوان - بن أحمد ابن أبی القاسم بن حقة بن منظور الأنصاری الإفریقی المصری جمال الدین أبو الفضل ، صاحب لسان العرب فی اللغة ، الذی جمع فیه بین التهذیب والمحکم والصحاح وحواشیه والجمهرة والنهایة ...   وخدم فی دیوان الإنشاء مدة عمره ، وولی قضاء طرابلس ، وکان صدراً رئیساً ، فاضلاً فی الأدب ، ملیح الإنشاء ، روى عنه السبکی والذهبی . وقال : تفرد فی العوالی ؛ وکان عارفاً بالنحو واللغة والتاریخ والکتابة .

    ابن منظور صاحب کتاب لسان العرب در لغت است ، وی از چندین کتاب بهره برد ، و عمرش را در نویسندگی گذراند و قاضی شهر طرابلس شد ، وی مقامی والا داشت و در ادب عربی برتر بود و بسیار زیبا می نوشت ، آشنا به دانش نحو ، لغت ، تاریخ و نویسندگی بود .

        السیوطی ، عبد الرحمن بن أبی بکر (متوفای911هـ) ، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة ، ج 1 ، ص 248 ، رقم : 457 ، تحقیق : محمد أبو الفضل إبراهیم ، ناشر : المکتبة العصریة - لبنان / صیدا .

9 . أبو البقاء الکفوی (متوفای 1094هـ) :

       کفوی از بزرگان لغت در قرن یازدهم است . وی در کتاب مشهورش الکلیات در باره کلمه (مولی) می ‌نویسد :

       «مأواکم النار هی مولاکم» أی : هی أولى بکم .

    جایگاه شما آتش است ؛ یعنی اولی و سزاوار تر برای شما است .

        الکفوی الحنفی ، أبو البقاء أیوب بن موسى الحسینی ، (متوفای1094هـ) ، الکلیات معجم فی المصطلحات والفروق اللغویة ، ج 1 ، ص 870 ، تحقیق : عدنان درویش - محمد المصری ، ناشر : مؤسسة الرسالة  - بیروت - 1419هـ - 1998م .

10 . الحسینی الزبیدی (متوفای 1205هـ) :

       وی با استشهاد به شعر لبید ، می‌نویسد :

       وقول لبیدٍ : فَغَدَتْ کِلا الفَرْجَیْن تَحْسَبُ أنَّه * مَوْلى المَخافةِ خَلْفُها وأَمامُها . فإنَّه أَرادَ أَولى مَوْضِع یکونُ فیه الخَوْف .

    (ترجمه آن قبلا گذشت)

        الحسینی الزبیدی ، محمد مرتضى (متوفای1205هـ ، تاج العروس من جواهر القاموس ، ج 40 ، ص 254 ، تحقیق : مجموعة من المحققین ، ناشر : دار الهدایة .

ترجمه زبیدی :

       عبد الرحمن الجبرتی در باره او می‌نویسد :

       وحضر دروس اشیاخ الوقت کالشیخ أحمد الملوی والجوهری والحفنی والبلیدی والصعیدی والمدابغی وغیرهم وتلقی عنهم واجازوه وشهدوا بعلمه وفضله وجودة حفظه واعتنى بشأنه إسماعیل کتخدا عزبان ووالاه بره حتى راج امره وترونق حاله واشتهر ذکره عند الخاص والعام ولبس الملابس الفاخرة ورکب الخیول المسومة ...

       واجتمع بأکابر النواحی وأرباب العلم والسلوک وتلقى عنهم وأجازوه وأجازهم وصنف عدة رحلات فی انتقالاته فی البلاد القبلیة والبحریة تحتوی على لطائف ومحاورات ومدائح نظما نثرا لو جمعت کانت مجلدا ضخیما .

    در درس‌های بزرگان و اساتید وقت مانند : شیخ احمد ملوی ، جوهری ، حنفی ، بلیدی ، صعیدی ، مدابغی و غیر آنان شرکت کرد و نکته‌ها آموخت و اجازه روایت گرفت ، به دانش و فضل و تیز هوشی و قوه حافظه‌اش همه گواهی دادند ، اسماعیل کدخدا عزبان او را گرامی داشت تا شهرتی به دست آورد و آوازه‌اش به گوش خاص و عام رسید ، لباس‌های گران قیمت می‌پوشید و مرکب‌های خوب سوار می شد ...

    در جمع بزرگان دانش و عرفان حضور یافت و از آنان کسب فیض نمود ، یاد داشت‌هائی فراهم ورد که حاوی نکاتی دقیق و گفتگوهای شیرین و در ستایش‌ها به شعر و نثر است که اگر جمع آوری شود یک جلد قطور خواهد شد .

        الجبرتی ، عبد الرحمن بن حسن (متوفای1237هـ) ، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم والأخبار ، ج 2 ، ص 104 ، اسم المؤلف: ناشر : دار الجیل – بیروت .

       آنچه از نظر شما گذشت بخشی از آراء و اندیشه های بزرگانی از قافله علم و ادب ، لغت ، تاریخ و غیر آن بود که در تفسیر کلمه مولی از آنان در کتب تاریخ و لغت و غیر آن به ثبت رسیده است .

       حال از وجدان قلم بدستان و مبلغان حقیقت جو می پرسیم که : آیا باز هم جائی برای ادعای اجماع شما باقی می ماند که گفتند : اجماع اندیشمندان عرب اعم از لغت شناس و مورخ و دیگران بر این است که کلمه (مولی) به معنای (اولی) استعمال و تفسیر نشده است ؟

«مولی» به معنای «اولی» از دیدگاه مفسران :

       نه تنها اهل لغت تصریح کرده‌اند که کلمه «مولی» به معنای «أولی» می‌آید ؛ بلکه اکثر دانشمندان و بزرگانی که در تشریح و تفسیر آیات کتاب مقدس ما مسلمانان قرآن کریم قلم فرسائی کرده و زحماتی ارزشمند متحمل شده‌اند نیز بر این مطلب تصریح کرده‌اند ، که نام پانزده تن از آنان را مشاهده می‌کنید :

1 . محمد بن اسماعیل بخاری (متوفای 256هـ) :

       وی در تفسیر سوره حدید می‌نویسد :

       باب تفسیر سُورَةُ الْحَدِیدِ قال مُجَاهِدٌ ... «مَوْلَاکُمْ» أَوْلَى بِکُمْ .

    مجاهد گفته است : (مولاکم) به معنای (اولی) و برتر به شما است .

        البخاری الجعفی ، محمد بن إسماعیل أبو عبدالله (متوفای256هـ) ، صحیح البخاری ، ج 4  ص 1358 ، تحقیق د. مصطفى دیب البغا ، ناشر : دار ابن کثیر ، الیمامة - بیروت ، الطبعة : الثالثة ، 1407 - 1987  .

       ابن حجر عسقلانی در شرح این مطلب می‌نویسد :

       قوله مولاکم أولى بکم قال الفراء فی قوله تعالى «مأواکم النار هی مولاکم» یعنی أولى بکم وکذا قال أبو عبیدة وفی بعض نسخ البخاری هو أولی بکم وکذا هو فی کلام أبی عبیدة .

    فراء در توضیح آیه شریفه : (ماواکم النار هی مولاکم) گفته است : مولی به معنای اولی و برتر به شما است ، ابوعبیده نیز چنین گفته است و در بعضی از نسخه‌های بخاری به معنای «او اولی به شما است» آمده است ، و همچنین است در سخن ابوعبیده .

        العسقلانی الشافعی ، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل (متوفای852هـ) ، فتح الباری شرح صحیح البخاری ، ج 8 ، ص 628 ،  تحقیق : محب الدین الخطیب ، ناشر : دار المعرفة - بیروت .

       و عینی نیز در عمدة القاری مولا را به معنای اولی تفسیر کرده ومی‌نویسد :

       مَوْلاکُمْ أوْلَى بِکُمْ . أشار به إلى قوله تعالى : «مأواکم النار هی مولاکم» ( الحدید : 51 ) أی : ( أولى بکم ) کذا قاله الفراء وأبو عبیدة وفی بعض النسخ : مولاکم هو أولى بکم ، وکذا وقع فی کلام أبی عبیدة .

        العینی ، بدر الدین محمود بن أحمد (متوفای855هـ) ، عمدة القاری شرح صحیح البخاری ، ج 19 ، ص 628 ،  ناشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت .

2 . أبو عبد الرحمن سلمی (متوفای 412هـ) :

       وی که از مشاهیر قرن پنجم هجری به حساب می‌آید در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌نویسد :

       «مأواکم النار هی مولاکم» أی أولى الأشیاء بکم واقربها إلیکم .

    جایگاه شما آتش است ؛ یعنی سزاوار تر و نزدیکترین چیزها به شما است .

        السلمی ، أبو عبد الرحمن محمد بن الحسین بن موسى الأزدی (متوفای412هـ) ، تفسیر السلمی وهو حقائق التفسیر ، ج 2 ، ص 309 ، تحقیق : سید عمران ، ناشر : دار الکتب العلمیة - لبنان/ بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1421هـ - 2001م  .

3 .  أبو القاسم القشیری (متوفای 465هـ) :

       أبو القاسم قشیری نیز در تفسیر آیه «هی مولاکم»  مولا را به اَولی معنی کرده است :

       و «هی مولاکم» أی هی أوْلَى بکم .

        القشیری النیسابوری الشافعی ، أبو القاسم عبد الکریم بن هوازن بن عبد الملک،  تفسیر القشیری المسمى لطائف الإشارات ، ج 3 ، ص 380 ، ، تحقیق : عبد اللطیف حسن عبد الرحمن ، ناشر : دار الکتب العلمیة - بیروت /لبنان ، الطبعة : الأولى ، 1420هـ  ـ 2000م .

4 . علی بن احمد واحدی (متوفای 468هـ) :

       واحدی ، مفسر مشهور اهل سنت در این باره می‌نویسد :

       مأواکم النار ( منزلکم النار ) هی مولاکم ( أولى بکم )

    جایگاه ومنزل شما است، یعنی آتش سزاوار و اولی برای شما است.

        الواحدی ، علی بن أحمد أبو الحسن (متوفای468هـ) ، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ، ج 2 ، ص 1068 ، اسم المؤلف: تحقیق : صفوان عدنان داوودی ، ناشر : دار القلم , الدار الشامیة - دمشق , بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1415هـ .

5 . محمد بن فتوح حمیدی (متوفای 488هـ) :

       حمیدی ، محدث و مفسر سنی ، صاحب کتاب الجمع بین الصحیحین در باره معنای کلمه مولی می‌گوید :

       ومنه قوله «ذلک بأن الله مولى الذین آمنوا » أی ولیهم والقائم بأمورهم والمولى الأولى بک ودلیله قوله « مأواکم النار هی مولاکم » أی هی أولى بکم .

    از مواردی که مولی به معنای اولی آمده این آیه است که فرمود : »این به خاطر آن است که خداوند مولای مؤمنان است» ؛ یعنی سرپرست و مسؤول کارهای شما است ، و مولی در این آیه به معنای اولی و سزاوار به تو است ، دلیل بر این معنی سخن خداوند در این آیه است ، جایگاه شما آتش است ، آتش مولای شما است ؛ یعنی اولی و برتر و شایسته برای شما است.

        الحمیدی الأزدی ، محمد بن أبی نصر فتوح بن عبد الله بن فتوح بن حمید بن بن یصل (متوفای488هـ) ، تفسیر غریب ما فی الصحیحین البخاری ومسلم ، ج 1 ، ص 322 ، تحقیق : الدکتورة : زبیدة محمد سعید عبد العزیز ، ناشر : مکتبة السنة - القاهرة - مصر ، الطبعة : الأولى ، 1415هـ – 1995م .

6 . ابن عطیه اندلسی (متوفای 546هـ) :

       ابن عطیه اندلسی ، مفسر و ادیب نامور سنی در تفسیرش می‌نویسد :

       وقوله «هی مولاکم» قال المفسرون: معناه هی اولى بکم .

    مفسران در باره (هی مولاکم) گفته‌اند : معنای آن این است که آتش برای شما اولی است .

        الأندلسی ، أبو محمد عبد الحق بن غالب بن عطیة ، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ، ج 5 ، ص 263 ، تحقیق : عبد السلام عبد الشافی محمد ، ناشر : دار الکتب العلمیة - لبنان ، الطبعة : الاولى ، 1413هـ- 1993م  .

7 . بیضاوی (متوفای 685هـ) :

       عبد الله بن عمر بیضاوی در تفسیر آیه «هی مولاکم» آن را به اولی گرفته و می‌نویسد :

       «هی مولاکم» هی أولى بکم کقول لبید : فغدت کلا الفرجین تحسب * أنه مولى المخافة خلفها وأمامها .

        البیضاوی ، ناصر الدین أبو الخیر عبدالله بن عمر بن محمد (متوفای685هـ) ، أنوار التنزیل وأسرار التأویل (تفسیر البیضاوی) ، ج 5 ، ص 300 ، ناشر : دار الفکر – بیروت .

8 . أبو عبد الله قرطبی (متوفای 671هـ) :

       قرطبی ، مفسر پرآوازه اهل سنت ، از کسانی است که «مولی» را به معنای «اولی» گرفته و تصریح می‌کند که مولی به معنای کسی است که سرپرست و متولی مصالح انسان باشد، سپس در باره کسی که همراه چیزی باشد استعمال شده است:

       ( هی مولاکم ) أی أولى بکم والمولى من یتولى مصالح الإنسان ثم استعمل فیمن کان ملازما للشیء .

        الأنصاری القرطبی ، أبو عبد الله محمد بن أحمد (متوفای671 ، الجامع لأحکام القرآن ، ج 17 ، ص 248 ،  ناشر : دار الشعب – القاهرة .

9. نسفی (متوفای 710هـ) :

       نسفی ، مفسر مشهور اهل سنت و صاحب کتاب عقائد النسفیه که از کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه اهل سنت است ، کلمه «مولی» را به اولی تفسیر کرده و می‌گوید :

       «هی مولاکم» هی أولى بکم .

        النسفی ، أبی البرکات عبد الله ابن أحمد بن محمود (متوفای710 هـ)، تفسیر النسفی ، ج 4 ، ص 217 .

10 . علاء الدین خازن (متوفای 725هـ) :

       وی در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌گوید :

       «هی مولاکم» أی ولیکم وقیل هی أولى بکم .

    این مولای شما است یعنی سرپرست، وگفته شده اولی و برتر به شما است.

        البغدادی الشهیر بالخازن ، علاء الدین علی بن محمد بن إبراهیم (متوفای725هـ )، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل ، ج 7 ، ص 217 ، اسم المؤلف: ناشر : دار الفکر - بیروت / لبنان  - 1399هـ ـ 1979م .

11 . سعد الدین تفتازانی (متوفای791هـ) :

       تفتازانی ،‌ ادیب ، مفسر و متکلم نام‌آور سنی از کسانی است که تصریح می‌کند آمدن «مولی» به معنای «اولی» در کلام عرب شایع بوده و بسیاری از بزرگان علم لغت به آن تصریح کرده‌اند :

       ولفظ المولى قد یراد به المعتق والمعتق والحلیف والجار وابن العم والناصر والأولى بالتصرف قال الله تعالى : «مأواکم النار هی مولاکم»  أی أولى بکم . ذکره أبو عبیدة وقال النبی صلى الله علیه وسلم أیما امرأة نکحت نفسها بغیر إذن مولاها أی الأولى بها والمالک لتدبیر أمرها ومثله فی الشعر کثیر وبالجملة استعمال المولى بمعنى المتولی والمالک للأمر والأولى بالتصرف شائع فی کلام العرب منقول عن کثیر من أئمة اللغة .

        التفتازانی ، سعد الدین مسعود بن عمر بن عبد الله (متوفای791هـ) ، شرح المقاصد فی علم الکلام ، ج 2 ، ص 290 ، اسم المؤلف: ناشر : دار المعارف النعمانیة - باکستان ، الطبعة : الأولى ، 1401هـ - 1981م .

12 . فیروز آبادی ، متوفای 817هـ) :

       فیروز آبادی ، مفسر و لغوی معروف اهل سنت در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌نویسد :

       «هی مولاکم» أولى بکم النار .

    یعنی اولی و برتر به شما است .

        الفیروز آبادی (متوفای817 هـ)، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس ، ج 1 ، ص 457 ـ 458 ، ناشر : دار الکتب العلمیة – لبنان .

13 . ابن عادل حنبلی (متوفای880هـ) :

       وی نیز در تفسیر آیه «هی مولاکم» می‌گوید :

       وقوله : «هِیَ مَوْلاَکُمْ» یجوز أن یکون مصدراً أی : ولایتکم , أی : ذات ولایتکم .

    جایز است که مولاکم مصدر و به معنای ولایت باشد.

        ابن عادل الدمشقی الحنبلی ، أبو حفص عمر بن علی (متوفایبعد 880 هـ) ، اللباب فی علوم الکتاب ، ج 18 ، ص 628 ، تحقیق : الشیخ عادل أحمد عبد الموجود والشیخ علی محمد معوض ، ناشر : دار الکتب العلمیة  - بیروت / لبنان ، الطبعة : الأولى ، 1419 هـ ـ 1998م

14 . جلال الدین محمد بن احمد المحلی (متوفای 854هـ) :

       جلال الدین المحلی ، در تفسیر جلالین که از نوشته‌های مشترک او و جلال الدین سیوطی است ، «مولاکم» را به معنای اولی به شما معنی کرده است :

       «مأواکم النار هی مولاکم» أولى بکم .

        محمد بن أحمد المحلی الشافعی + عبدالرحمن بن أبی بکر السیوطی (متوفای911 هـ)، تفسیر الجلالین ، ج 1 ، ص 628 ، ناشر : دار الحدیث ، الطبعة : الأولى ، القاهرة .

15 . محمد علی شوکانی (متوفای 1250هـ) :

       «هی مولاکم» أی هی أولى بکم والمولى فی الأصل من یتولى مصالح الإنسان ثم استعمل فیمن یلازمه .

    (ترجمه آن قبلا گذشت)

        الشوکانی ، محمد بن علی بن محمد (متوفای1255هـ) ، فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر ، ج 5 ، ص 171 ، ناشر : دار الفکر – بیروت .

       حتی خود آلوسی در موردی دیگر از کتابش تصریح می‌کند و می‌نویسد : کلبی ، زجاج ، فراء و أبو عبیده که چهارتن از برترین دانشمندان علم لغت هستند ، «مولی» را به معنای «اولی» گرفته‌اند :

       وقال الکلبی والزجاج والفراء وأبو عبیدة : أی أولى بکم کما فی قول لبید یصف بقرة وحشیة نفرت من صوت الصائد : فغدت کلا الفرجین تحسب أنه مولى المخافة خلفها وأمامها أی فغدت کلا جانبیها الخلف والإمام تحسب أنه أولى بأن یکون فیه الخوف .

        الآلوسی البغدادی ، العلامة أبی الفضل شهاب الدین السید محمود (متوفای1270هـ) ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی ، ج 27 ، ص 178 ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت .

       در این جا بار دیگر اشکال آلوسی بر حدیث غدیر را نقل می‌کنیم تا مشخص شود که تعصب ، چگونه دانشمندانی همچون آلوسی را به دوگانه گویی وادار کرده است :

       ولایخفى أن أول الغلط فى هذا الاستدلال جعلهم المولى بمعنى الأولى وقد أنکر ذلک أهل العربیة قاطبة بل قالوا : لم یجىء مفعل بمعنى أفعل أصلا ولم یُجَوِّز ذلک إلا أبو زید اللغوى ... .

        الآلوسی البغدادی ، العلامة أبی الفضل شهاب الدین السید محمود (متوفای1270هـ) ، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی ، ج 6 ، ص 195 ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی – بیروت .

       این جا است که باید به تقوی و حقیقت بیینی این گونه افراد آفرین گفت .

       نگاهی به تعدد آراء و اقوال ارباب لغت و مفسران ، خود گویای کذب سخن آلوسی و هم فکران او است ؛ زیرا هر خواننده و پژوهشگر منصفی می پرسد : آیا باز هم جائی برای انکار افرادی همچون آقای آلوسی باقی می ماند که بگوید : مردم عرب قبول ندارند ؛ بلکه اصلا در لغت عرب مفعل به معنای افعل نیامده است و آن را جائز ندانسته است جز یک نفر ؟

نتیجه :

       با مراجعه به آثار علمی اعم از لغت و تفسیر و تاریخ و مشاهده آراء و انظار اندیشمندان عرب ، ادعای برخی از علمای عرب مانند آلوسی و دیگران کاملا باطل می‌شود ، چرا که یکی از مشکلات اساسی پیروان مکتب خلفا در عدم پذیرش حدیث غدیر، تفسیر کلمه مولی به اولی است ، و شما مشاهده کردید که تفسیر کلمه «مولی» به معنای «اولی» نه تنها منعی ندارد ؛ بلکه افراد زیادی همین معنی را از آن در یافته و در مقام کاربرد هم هیچ ایرادی ندارد و دانشمندان بزرگ لغت و تفسیر اهل سنت از قرن دوم هجری تا کنون بر این مطلب تصریح کرده‌اند .