حق «ذمیان» (غیر مسلمانی که در پناه اسلام زندگی مى ‏کنند)...

وَ أَمَّا حَقُّ أَهْلِ الذِّمَّةِ فَالْحُکْمُ فِیهِمْ أَنْ تَقْبَلَ مِنْهُمْ مَا قَبِلَ اللَّهُ وَ تَفِیَ‏ بِمَا جَعَلَ اللَّهُ لَهُمْ مِنْ ذِمَّتِهِ وَ عَهْدِهِ وَ تَکِلَهُمْ إِلَیْهِ فِیمَا طُلِبُوا مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أُجْبِرُوا عَلَیْهِ وَ تَحْکُمَ فِیهِمْ بِمَا حَکَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَى نَفْسِکَ فِیمَا جَرَى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ مِنْ مُعَامَلَةٍ وَ لْیَکُنْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ ظُلْمِهِمْ مِنْ رِعَایَةِ ذِمَّةِ اللَّهِ وَ الْوَفَاءِ بِعَهْدِهِ وَ عَهِدِ رَسُولِ اللَّهِ ص حَائِلٌ فَإِنَّهُ بَلَغَنَا أَنَّهُ قَالَ مَنْ ظَلَمَ مُعَاهِداً کُنْتُ خَصْمَهُ فَاتَّقِ اللَّهَ وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏.(تحف العقول؛ ص271)

حق «ذمیان» (یهود و نصارا و مجوس که در پناه اسلامند و به شرائط ذمه عمل می‏کنند) این است که آنچه را خدا از آنها پذیرفته بپذیرى، عهد و پیمان خدا را در حقشان رعایت کنى (امانى که خدا به آنها داده نشکنى) آنچه را (بمقتضاى قرار داد ذمه) از آنها خواسته‏اند و مجبور هستند عمل کنند از آنها مطالبه کنى، در معاشرتها حکم خدا را در باره‏شان اجرا کنى، به احترام پیمان الهى و بموجب عهد خدا و رسول، آنها را نیازارى، که از پیغمبر (ص) روایت شده: هر که به کافرى که در پناه اسلام است ستم کند من خصم اویم، پس خدا را در نظر داشته باش، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص429)

حق همکیشان...

وَ أَمَّا حَقُّ أَهْلِ مِلَّتِکَ عَامَّةً فَإِضْمَارُ السَّلَامَةِ وَ نَشْرُ جَنَاحِ الرَّحْمَةِ وَ الرِّفْقُ بِمُسِیئِهِمْ وَ تَأَلُّفُهُمْ وَ اسْتِصْلَاحُهُمْ وَ شُکْرُ مُحْسِنِهِمْ إِلَى نَفْسِهِ وَ إِلَیْکَ فَإِنَّ إِحْسَانَهُ إِلَى نَفْسِهِ إِحْسَانُهُ إِلَیْکَ إِذَا کَفَّ عَنْکَ أَذَاهُ وَ کَفَاکَ مَئُونَتَهُ وَ حَبَسَ عَنْکَ نَفْسَهُ فَعُمَّهُمْ جَمِیعاً بِدَعْوَتِکَ وَ انْصُرْهُمْ جَمِیعاً بِنُصْرَتِکَ وَ أَنْزَلْتَهُمْ [أَنْزِلْهُمْ‏] جَمِیعاً مِنْکَ مَنَازِلَهُمْ کَبِیرَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْوَالِدِ وَ صَغِیرَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْوَلَدِ وَ أَوْسَطَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْأَخِ فَمَنْ أَتَاکَ تَعَاهَدْتَهُ بِلُطْفٍ وَ رَحْمَةٍ وَ صِلْ أَخَاکَ بِمَا یَجِبُ لِلْأَخِ عَلَى أَخِیهِ‏.(تحف العقول؛ ص271)

حق همکیشان این است که به فکر آزارشان نباشى، بلکه براى آنها مایه رحمت باشى، با بدرفتاران مدارا کنى، با آنها الفت گیرى و به صلاحشان آرى، و از نیک- رفتاران- به تو احسان کرده باشند یا نه- تشکر کنى، که اگر به خود هم احسان کند (و طبعا نیک رفتار باشد) به تو کرده، چه آزارش را از تو باز داشته، زحمتى برایت فراهم نکرده، و خود را از (آزار) تو نگه داشته، پس به همه دعا کن، همه را یارى ده، مقام هر یک را رعایت کن، بزرگان را به جاى پدر، کودکان را به جاى فرزند، میانسالان را به جاى برادر خود شمار: هر که نزدت آمد با وى لطف و مهربانى کن، و حقوق برادرى را در حقش مراعات کن. (ترجمه جنتى؛ ص427)

حق کوچکتر و خردسال...

وَ أَمَّا حَقُّ الصَّغِیرِ فَرَحْمَتُهُ وَ تَثْقِیفُهُ‏ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَفْوُ عَنْهُ وَ السَّتْرُ عَلَیْهِ وَ الرِّفْقُ بِهِ وَ الْمَعُونَةُ لَهُ وَ السَّتْرُ عَلَى جَرَائِرِ حَدَاثَتِهِ فَإِنَّهُ سَبَبٌ لِلتَّوْبَةِ وَ الْمُدَارَاةُ لَهُ وَ تَرْکُ مُمَاحَکَتِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ أَدْنَى لِرُشْدِهِ‏ وَ أَمَّا حَقُّ السَّائِلِ فَإِعْطَاؤُهُ إِذَا تَیَقَّنْتَ صِدْقَهُ وَ قَدَرْتَ عَلَى سَدِّ حَاجَتِهِ وَ الدُّعَاءُ لَهُ فِیمَا نَزَلَ بِهِ وَ الْمُعَاوَنَةُ لَهُ عَلَى طَلِبَتِهِ وَ إِنْ شَکَکْتَ فِی صِدْقِهِ وَ سَبَقَتْ إِلَیْهِ التُّهَمَةُ لَهُ وَ لَمْ تَعْزِمْ عَلَى ذَلِکَ لَمْ تَأْمَنْ أَنْ یَکُونَ مِنْ کَیْدِ الشَّیْطَانِ أَرَادَ أَنْ یَصُدَّکَ عَنْ حَظِّکَ وَ یَحُولَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ التَّقَرُّبِ إِلَى رَبِّکَ فَتَرَکْتَهُ بِسَتْرِهِ وَ رَدَدْتَهُ رَدّاً جَمِیلًا وَ إِنْ غَلَبْتَ نَفْسَکَ فِی أَمْرِهِ وَ أَعْطَیْتَهُ عَلَى مَا عَرَضَ فِی نَفْسِکَ مِنْهُ فَإِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ. (تحف العقول؛ ص270)

حق خردسال این است که بر او رحمت آرى، در تربیت (فکرى) و تعلیمش بکوشى، از خطایش بگذرى، و پرده‏پوشى کنى، با او بسازى، کمکش کنى، جرمهاى کودکانه‏اش را بپوشى، که این خود سبب بازگشت (و اصلاح حال) اوست، باید با کودک مدارا کرد، با او در نیفتاد، این روش (پدرانه) براى رشد و هدایت او مناسبتر است. (ترجمه جنتى؛ ص425)

حق بزرگتر و سالخورده...

وَ أَمَّا حَقُّ الْکَبِیرِ فَإِنَّ حَقَّهُ تَوْقِیرُ سِنِّهِ وَ إِجْلَالُ إِسْلَامِهِ إِذَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْفَضْلِ فِی الْإِسْلَامِ بِتَقْدِیمِهِ فِیهِ وَ تَرْکُ مُقَابَلَتِهِ عِنْدَ الْخِصَامِ وَ لَا تَسْبِقْهُ إِلَى طَرِیقٍ وَ لَا تَؤُمَّهُ‏ فِی طَرِیقٍ وَ لَا تَسْتَجْهِلْهُ وَ إِنْ جَهِلَ عَلَیْکَ تَحَمَّلْتَ وَ أَکْرَمْتَهُ بِحَقِّ إِسْلَامِهِ مَعَ سِنِّهِ فَإِنَّمَا حَقُّ السِّنِّ بِقَدْرِ الْإِسْلَامِ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص270)

حق بزرگتر و سالخورده این است که حرمت پیریش را بدارى، اگر سوابق فضیلت در اسلام دارد تجلیلش کنى، او را مقدم دارى، در اختلافات (خصمانه) با او روبرو نشوى، در راه بر وى سبقت نگیرى، پیشاپیش او نروى، نادانش نشمارى، اگر رفتار جاهلانه‏اى کرد تحمل کنى به مقتضاى سوابق مسلمانى و سالمندى احترامش کنى که حق سن و سال نیز چون حق اسلام است، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص425)

حق نصیحتگوى...

وَ أَمَّا حَقُّ النَّاصِحِ فَأَنْ تُلِینَ لَهُ جَنَاحَکَ ثُمَّ تَشْرَئِبَّ لَهُ قَلْبَکَ‏ وَ تَفْتَحَ لَهُ سَمْعَکَ حَتَّى تَفْهَمَ عَنْهُ نَصِیحَتَهُ ثُمَّ تَنْظُرَ فِیهَا فَإِنْ کَانَ وُفِّقَ فِیهَا لِلصَّوَابِ حَمِدْتَ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ وَ قَبِلْتَ مِنْهُ وَ عَرَفْتَ لَهُ نَصِیحَتَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ وُفِّقَ لَهَا فِیهَا رَحِمْتَهُ وَ لَمْ تَتَّهِمْهُ وَ عَلِمْتَ أَنَّهُ لَمْ یَأْلُکَ نُصْحاً إِلَّا أَنَّهُ أَخْطَأَ إِلَّا أَنْ یَکُونَ عِنْدَکَ مُسْتَحِقّاً لِلتُّهَمَةِ فَلَا تَعْبَأْ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ أَمْرِهِ‏ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏.(تحف العقول؛ ص269)

حق نصیحتگوى این است که در برابرش نرم باشى، دل را براى فهم نصیحتش حاضر سازى، و گوش را بگشائى، سپس بنگرى اگر گفتارش موافق صواب بود خدا را شکر گوئى و بپذیرى و حق‏شناسى کنى، و اگر آن را بر وفق صلاح نیافتى متهمش ننمائى و بدانى که او در خیرخواهى کوتاهى نکرده، نظرش به خطا رفته، جز اینکه (بر اثر سوابقى که از او دارى) سزاوار تهمتش دانى که در هر صورت نباید به او اعتنا کنى، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص425)

حق نصیحت خواه...

وَ أَمَّا حَقُّ الْمُسْتَنْصِحِ فَإِنَّ حَقَّهُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَیْهِ النَّصِیحَةَ عَلَى الْحَقِّ الَّذِی تَرَى لَهُ أَنَّهُ یَحْمِلُ وَ تَخْرُجَ الْمَخْرَجَ الَّذِی یَلِینُ عَلَى مَسَامِعِهِ وَ تُکَلِّمَهُ مِنَ الْکَلَامِ بِمَا یُطِیقُهُ عَقْلُهُ فَإِنَّ لِکُلِّ عَقْلٍ طَبَقَةً مِنَ الْکَلَامِ یَعْرِفُهُ وَ یَجْتَنِبُهُ وَ لْیَکُنْ مَذْهَبُکَ الرَّحْمَةَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏.(تحف العقول؛ ص269)

حق نصیحت خواه این است که راه صحیحى که می‏دانى می‏پذیرد، راهنمائیش کنى، سخن را نرم و در حدود فهم و درکش ادا کنى، که هر عقلى را رد و قبول سخن حد معینى است، و باید به روش مهربانى و رحمت رفتار کنى، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص425)

حق مستشار (که با او مشورت می‏کنى)...

وَ أَمَّا حَقُّ الْمُشِیرِ عَلَیْکَ فَلَا تَتَّهِمْهُ فِیمَا لَا یُوَافِقُکَ عَلَیْهِ مِنْ رَأْیِهِ‏ إِذَا أَشَارَ عَلَیْکَ فَإِنَّمَا هِیَ الْآرَاءُ وَ تَصَرُّفُ النَّاسِ فِیهَا وَ اخْتِلَافُهُمْ فَکُنْ عَلَیْهِ فِی رَأْیِهِ بِالْخِیَارِ إِذَا اتَّهَمْتَ رَأْیَهُ فَأَمَّا تُهَمَتُهُ فَلَا تَجُوزُ لَکَ إِذَا کَانَ عِنْدَکَ مِمَّنْ یَسْتَحِقُّ الْمُشَاوَرَةَ وَ لَا تَدَعْ شُکْرَهُ عَلَى مَا بَدَا لَکَ مِنْ إِشْخَاصِ رَأْیِهِ وَ حُسْنِ وَجْهِ مَشُورَتِهِ فَإِذَا وَافَقَکَ حَمِدْتَ اللَّهَ وَ قَبِلْتَ ذَلِکَ مِنْ أَخِیکَ بِالشُّکْرِ وَ الْإِرْصَادِ بِالْمُکَافَأَةِ فِی مِثْلِهَا إِنْ فَزِعَ إِلَیْکَ‏ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص269)

حق مستشار (که با او مشورت می‏کنى) این است که اگر رأى ناموافق داد متهمش نکنى، که البته آراء مختلف است و تو در به کار بستن رأى او آزادى، و چنانچه شایسته مشورتش دانى حق اتهامش را ندارى، بلکه باید از اظهار نظر و پذیرش مشورتش تشکر کنى، اگر رأى موافق (صواب) داد باید خداى را سپاسگزارى و از برادرت با تشکر بپذیرى و در فکر تلافى (این محبت) باشى که اگر روزى با تو مشورت کرد جبران کنى، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص425)

حق مشورت‏ کننده...

وَ أَمَّا حَقُّ الْمُسْتَشِیرِ فَإِنْ حَضَرَکَ لَهُ وَجْهُ رَأْیٍ جَهَدْتَ لَهُ فِی النَّصِیحَةِ وَ أَشَرْتَ عَلَیْهِ بِمَا تَعْلَمُ أَنَّکَ لَوْ کُنْتَ مَکَانَهُ عَمِلْتَ بِهِ وَ ذَلِکَ لِیَکُنْ مِنْکَ فِی رَحْمَةٍ وَ لِینٍ فَإِنَّ اللِّینَ یُؤْنِسُ الْوَحْشَةَ وَ إِنَّ الْغِلَظَ یُوحِشُ مَوْضِعَ الْأُنْسِ وَ إِنْ لَمْ یَحْضُرْکَ لَهُ رَأْیٌ وَ عَرَفْتَ لَهُ مَنْ تَثِقُ بِرَأْیِهِ وَ تَرْضَى بِهِ لِنَفْسِکَ دَلَلْتَهُ عَلَیْهِ وَ أَرْشَدْتَهُ إِلَیْهِ فَکُنْتَ لَمْ تَأْلُهُ خَیْراً وَ لَمْ تَدَّخِرْهُ نُصْحاً وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص269)

حق مشورت‏ کننده این است که اگر رأى صحیحى دارى در خیر خواهیش بکوشى، و کارى را که اگر تو بجاى او بودى مى‏کردى، به او بنمائى، البته با مهربانى و ملایمت که نرمش، وحشت را بزداید و خشونت وحشت زاید، و اگر رأى و نظرى ندارى، و کسى را که به رأیش اعتماد دارى و براى خود مى‏پسندى سراغ دارى به او راهنمائى و ارشادش کنى تا در خیر خواهیش کوتاهى و در نصیحتش فرو گذار نکرده باشى، و لا حول و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص423)

کلام آقا . . .

حق معاشر (مشورت دهنده)...

وَ أَمَّا حَقُّ الْخَلِیطِ فَأَنْ لَا تَغُرَّهُ وَ لَا تَغُشَّهُ وَ لَا تَکْذِبَهُ وَ لَا تُغْفِلَهُ وَ لَا تَخْدَعَهُ وَ لَا تَعْمَلَ فِی انْتِقَاضِهِ عَمَلَ الْعَدُوِّ الَّذِی لَا یَبْقَى عَلَى صَاحِبِهِ وَ إِنِ اطْمَأَنَّ إِلَیْکَ اسْتَقْصَیْتَ لَهُ عَلَى نَفْسِکَ‏ وَ عَلِمْتَ أَنَّ غَبْنَ الْمُسْتَرْسِلِ رِبًا وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص268)

حق معاشر این است که گولش نزنى، با او تقلب و دوروئى نکنى، به وى دروغ نگوئى. اغفالش نکنى، فریبش ندهى، او را چون دشمن بى‏رحم نکوبى، اگر به تو اعتماد داشت تا سر حد امکان مراعاتش کنى، که گول زدن آن که به تو اعتماد کرده (در حکم) رباست (اصل حدیث به مناسبت تشبیه به ربا مربوط به گول زدن در معامله است)، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص423)

حق همراه (همسفر و رفیق راه)...

وَ أَمَّا حَقُّ الصَّاحِبِ فَأَنْ تَصْحَبَهُ بِالْفَضْلِ مَا وَجَدْتَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ إِلَّا فَلَا أَقَلَّ مِنَ الْإِنْصَافِ وَ أَنْ تُکْرِمَهُ کَمَا یُکْرِمُکَ وَ تَحْفَظَهُ کَمَا یَحْفَظُکَ وَ لَا یَسْبِقَکَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ إِلَى مَکْرُمَةٍ فَإِنْ سَبَقَکَ کَافَأْتَهُ وَ لَا تُقَصِّرَ بِهِ عَمَّا یَسْتَحِقُّ مِنَ الْمَوَدَّةِ تُلْزِمُ نَفْسَک‏ نَصِیحَتَهُ وَ حِیَاطَتَهُ وَ مُعَاضَدَتَهُ عَلَى طَاعَةِ رَبِّهِ وَ مَعُونَتَهُ عَلَى نَفْسِهِ فِیمَا لَا یَهُمُّ بِهِ مِنْ مَعْصِیَةِ رَبِّهِ ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِ رَحْمَةً وَ لَا تَکُونُ عَلَیْهِ عَذَاباً وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص266)

حق همراه (همسفر و رفیق راه) این است که اگر بتوانى در احسان و محبت از او فزونتر باش و گر نه لا اقل با او برابر باش، چنان که احترامت کند احترامش کن، چنان که حفظت کند حفظش کن، اجازه نده در جوانمردى بر تو سبقت گیرد، اگر پیشدستى کرد تلافى کن، از مودتى که شایسته او است کوتاهى منما، به خیرخواهى و محافظتش ملتزم باش، در اطاعت خدا با او همدست باش، در ترک گناه او را کمک کن، و (سرانجام) براى او رحمت باش نه عذاب، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص421)

حق همنشین...

وَ أَمَّا حَقُّ الْجَلِیسِ فَأَنْ تُلِینَ لَهُ کَنَفَکَ‏ وَ تُطِیبَ لَهُ جَانِبَکَ وَ تُنْصِفَهُ فِی مُجَارَاةِ اللَّفْظِ وَ لَا تُغْرِقَ فِی نَزْعِ اللَّحْظِ إِذَا لَحَظْتَ وَ تَقْصِدَ فِی اللَّفْظِ إِلَى إِفْهَامِهِ إِذَا لَفَظْتَ وَ إِنْ کُنْتَ الْجَلِیسَ إِلَیْهِ کُنْتَ فِی الْقِیَامِ عَنْهُ بِالْخِیَارِ وَ إِنْ کَانَ الْجَالِسَ إِلَیْکَ کَانَ بِالْخِیَارِ وَ لَا تَقُومَ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏. (تحف العقول؛ ص266)

حق همنشین این است که با او نرم و ملایم باشى، در گفتگو انصافش دهى، یکباره دیده از او بر نگیرى، در سخن مرادت تفهیم او باشد، اگر تو بر او وارد شوى اختیار حرکت با توست، و اگر او وارد شود اختیار با اوست، و روا نیست بدون اجازه او برخیزى، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص419)

حق امام جماعت...

وَ أَمَّا حَقُّ إِمَامِکَ فِی صَلَاتِکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ قَدْ تَقَلَّدَ السِّفَارَةَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ الْوِفَادَةَ إِلَى رَبِّکَ وَ تَکَلَّمَ عَنْکَ وَ لَمْ تَتَکَلَّمْ عَنْهُ وَ دَعَا لَکَ وَ لَمْ تَدْعُ لَهُ‏ وَ طَلَبَ فِیکَ وَ لَمْ تَطْلُبْ فِیهِ وَ کَفَاکَ هَمَّ الْمَقَامِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ الْمُسَاءَلَةِ لَهُ فِیکَ وَ لَمْ تَکْفِهِ ذَلِکَ فَإِنْ کَانَ فِی شَیْ‏ءٍ مِنْ ذَلِکَ تَقْصِیرٌ کَانَ بِهِ دُونَکَ وَ إِنْ کَانَ آثِماً لَمْ تَکُنْ شَرِیکَهُ فِیهِ وَ لَم‏ یَکُنْ لَهُ عَلَیْکَ فَضْلٌ فَوَقَى نَفْسَکَ بِنَفْسِهِ وَ وَقَى صَلَاتَکَ بِصَلَاتِهِ فَتَشْکُرَ لَهُ عَلَى ذَلِکَ وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص265)

حق امام جماعت این است که بدانى سفارت (و وساطت) بین تو و خدا، و نمایندگى ترا در ورود به درگاه پروردگار بعهده گرفته، او از جانب تو سخن گوید نه تو از ناحیه او، او براى تو دعا کند نه تو براى او، او در باره تو طلب کند نه تو در باره او، مهم ایستادن در پیشگاه خدا و درخواست و دعا را از تو کفایت کرده، اگر در هر یک از این مراحل کوتاهى شود او مقصر است نه تو، اگر گنهکار باشد (و بر خلاف وظیفه رفتار کند) تو شریک او نیستى، با اینکه (در مقابل این خدمت) احسانى به او نکرده‏اى (و طلبى از او ندارى) پس او جانش را سپر جان تو و نمازش را سپر نمازت ساخته باید این (محبتش) را قدردانى کنى، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص419)

حق مؤذن...

وَ أَمَّا حَقُّ الْمُؤَذِّنِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ مُذَکِّرُکَ بِرَبِّکَ وَ دَاعِیکَ إِلَى حَظِّکَ وَ أَفْضَلُ أَعْوَانِکَ عَلَى قَضَاءِ الْفَرِیضَةِ الَّتِی افْتَرَضَهَا اللَّهُ عَلَیْکَ فَتَشْکُرَهُ عَلَى ذَلِکَ شُکْرَکَ لِلْمُحْسِنِ إِلَیْکَ وَ إِنْ کُنْتَ فِی بَیْتِکَ مُهْتَمّاً لِذَلِکَ لَمْ تَکُنْ لِلَّهِ فِی أَمْرِهِ مُتَّهِماً وَ عَلِمْتَ أَنَّهُ نِعْمَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَیْکَ لَا شَکَّ فِیهَا فَأَحْسِنْ صُحْبَةَ نِعْمَةِ اللَّهِ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلَیْهَا عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏.(تحف العقول؛ ص265)

حق مؤذن این است که بدانى خدا را بیاد تو مى‏آورد، ترا به بهره‏بردارى (از عبادت) دعوت مى‏کند، بهترین یاور تو در انجام فریضه الهى است، باید بر این خدمت از او تشکر کنى چنان که از هر احسان‏کننده (جمله «و ان کنت فی بیتک ... متهما» کاملا مبهم است) و بدانى که مؤذن بى‏شک نعمتى خدائى است، با شکر خدا در هر حال بر این نعمت، قدرش را بدان و با آن خوشرفتارى کن، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص419)

حق فرزند...

وَ أَمَّا حَقُّ وَلَدِکَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ مِنْکَ وَ مُضَافٌ إِلَیْکَ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا بِخَیْرِهِ وَ شَرِّهِ وَ أَنَّکَ مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّیتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ الدَّلَالَةِ عَلَى رَبِّهِ وَ الْمَعُونَةِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ فِیکَ‏ وَ فِی نَفْسِهِ فَمُثَابٌ عَلَى ذَلِکَ وَ مُعَاقَبٌ فَاعْمَلْ فِی أَمْرِهِ عَمَلَ الْمُتَزَیِّنِ بِحُسْنِ أَثَرِهِ عَلَیْهِ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا الْمُعَذِّرِ إِلَى رَبِّهِ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ بِحُسْنِ الْقِیَامِ عَلَیْهِ وَ الْأَخْذِ لَهُ مِنْهُ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏.(تحف العقول؛ ص263)

حق فرزند این است که بدانى جزئى از وجود تو است، در دنیا با هر خیر و شرى که دارد به تو منسوب است، در حسن تربیت، رهنمائى به خدا، و کمک به او در اطاعت از تو، و ایجاد روح فرمان بردارى در او، مسئولى و در این باره پاداش یا کیفر دارى؛ پس با وى چنان رفتار کن که در دنیا آثار نیک تربیتت زیب و زیور (و مایه سرفرازى) تو باشد، و (در آخرت) بر اثر انجام وظیفه در پیشگاه خدا معذور باشى، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص417)

در وقت نماز...

حضرت صادق علیه السلام فرمود پدرم میگفت حضرت زین العابدین علیه السلام هر وقت بنماز میایستاد چون ساقه درختى بود که حرکت نمیکرد مگر مقدارى که باد حرکت دهد.

زندگانى امام سجاد(ع)، ترجمه بحار الأنوار ،ص:50

حق حاکم و سرپرست جامعه...

حقوق سرپرستان‏ (ثم حقوق الأئمة)

فَأَمَّا حَقُّ سَائِسِکَ بِالسُّلْطَانِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّکَ جُعِلْتَ لَهُ فِتْنَةً وَ أَنَّهُ مُبْتَلًى فِیکَ بِمَا جَعَلَهُ اللَّهُ لَهُ عَلَیْکَ مِنَ السُّلْطَانِ وَ أَنْ تُخْلِصَ لَهُ فِی النَّصِیحَةِ وَ أَنْ لَا تُمَاحِکَهُ‏ وَ قَدْ بُسِطَتْ یَدُهُ عَلَیْکَ فَتَکُونَ سَبَبَ هَلَاکِ نَفْسِکَ وَ هَلَاکِهِ وَ تَذَلَّلْ وَ تَلَطَّفْ لِإِعْطَائِهِ مِنَ الرِّضَا مَا یَکُفُّهُ عَنْکَ وَ لَا یُضِرُّ بِدِینِکَ وَ تَسْتَعِینُ عَلَیْهِ فِی ذَلِکَ بِاللَّهِ وَ لَا تُعَازِّهِ‏ وَ لَا تُعَانِدْهُ فَإِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ ذَلِکَ عَقَقْتَهُ وَ عَقَقْتَ نَفْسَکَ فَعَرَّضْتَهَا لِمَکْرُوهِهِ وَ عَرَّضْتَهُ لِلْهَلَکَةِ فِیکَ وَ کُنْتَ خَلِیقاً أَنْ تَکُونَ مُعِیناً لَهُ عَلَى نَفْسِکَ‏ وَ شَرِیکاً لَهُ فِیمَا أَتَى إِلَیْکَ‏ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص260)

حق حاکم آن است که بدانى خدا ترا وسیله آزمایش او قرار داده، تسلطى که بر تو دارد مایه امتحان و ابتلاى اوست، باید خیرخواهانه نصیحتش کنى، چون بینى بر تو مسلط است با او در نیفتى که هم خود را به مهلکه افکنى هم او را، با نرمش و مدارا رضایتش را فراهم کنى بحدى که شر او را از خود باز دارى و به دینت زیان نرساند، و از خدا بخواهى ترا در این راه بر دفع او مدد فرماید. با او معاندت نکن که اگر چنین کنى به او و نفس خود استخفاف کرده‏اى، خود را عرضه رفتار ناپسند او، و او را عرضه هلاک ساخته‏اى، و با او بر ضد خود همکارى، و در آنچه با تو کند، شرکت کرده‏اى، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص411)

شهادت امام سجاد علیه السلام...

حق پدر...

وَ أَمَّا حَقُّ أَبِیکَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ أَصْلُکَ وَ أَنَّکَ فَرْعُهُ وَ أَنَّکَ لَوْلَاهُ لَمْ تَکُنْ فَمَهْمَا رَأَیْتَ فِی نَفْسِکَ مِمَّا یُعْجِبُکَ‏ فَاعْلَمْ أَنَّ أَبَاکَ أَصْلُ النِّعْمَةِ عَلَیْکَ فِیهِ وَ احْمَدِ اللَّهَ وَ اشْکُرْهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِکَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏.(تحف العقول؛ ص263)

حق پدر این است که بدانى او ریشه است و تو شاخه، و اگر نبود، نبودى؛ پس هر گاه در وجود خود چیزى خوشایند دیدى بدان این نعمت را از او دارى، به اندازه حقى که بر تو دارد از او سپاسگزارى و قدردانى کن، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص417)

حق مادر...

حقوق خویشاوندان‏

فَحَقُّ أُمِّکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهَا حَمَلَتْکَ حَیْثُ لَا یَحْمِلُ أَحَدٌ أَحَداً وَ أَطْعَمَتْکَ مِنْ ثَمَرَةِ قَلْبِهَا مَا لَا یُطْعِمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ أَنَّهَا وَقَتْکَ بِسَمْعِهَا وَ بَصَرِهَا وَ یَدِهَا وَ رِجْلِهَا وَ شَعْرِهَا وَ بَشَرِهَا وَ جَمِیعِ جَوَارِحِهَا مُسْتَبْشِرَةً بِذَلِکَ فَرِحَةً مُوَابِلَةً مُحْتَمِلَةً لِمَا فِیهِ مَکْرُوهُهَا وَ أَلَمُهَا وَ ثِقْلُهَا وَ غَمُّهَا حَتَّى دَفَعَتْهَا عَنْکَ یَدُ الْقُدْرَةِ وَ أَخْرَجَتْکَ إِلَى الْأَرْضِ فَرَضِیَتْ أَنْ تَشْبَعَ وَ تَجُوعَ هِیَ وَ تَکْسُوَکَ وَ تَعْرَى وَ تُرْوِیَکَ وَ تَظْمَأَ وَ تُظِلَّکَ وَ تَضْحَى وَ تُنَعِّمَکَ بِبُؤْسِهَا وَ تُلَذِّذَکَ بِالنَّوْمِ بِأَرَقِهَا وَ کَانَ بَطْنُهَا لَکَ وِعَاءً وَ حَجْرُهَا لَکَ حِوَاءً وَ ثَدْیُهَا لَکَ سِقَاءً وَ نَفْسُهَا لَکَ وِقَاءً تُبَاشِرُ حَرَّ الدُّنْیَا وَ بَرْدَهَا لَکَ وَ دُونَکَ فَتَشْکُرُهَا عَلَى قَدْرِ ذَلِکَ وَ لَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ تَوْفِیقِهِ‏.(تحف العقول؛ ص263)

حق مادر این است که بدانى جایى ترا (نگه داشته و) جابجا کرده (رحم) که هیچ کس دیگرى را در آنجا حمل نکند، میوه‏اى از دلش به تو خورانده که هیچ کس به دیگرى نخوراند. گوش، چشم، دست، پا، مو، پوست و (خلاصه) همه اعضایش را با شادمانى و خرمى و مراقبت، سپر جان تو ساخته. همه ناملایمات، دردها، سختیها و غصه‏هاى دوران حمل را بجان خریده، تا آنگاه که دست قدرت (پروردگار) ترا (از تنگناى رحم) به پهنه زمین آورده. مادر دلخوش بوده ترا سیر کند و خود گرسنه ماند، ترا بپوشاند و خود برهنه باشد، و ترا سیراب کند و خود تشنه ماند، بر تو سایه افکند و خود در آفتاب بسر برد، سختى کشد و ترا بناز پرورد، بیدار ماند و ترا به خواب نوشین کند، اندرون او ظرف وجود تو بوده. دامنش آرامگاه، پستانش مشک آب و جانش سپر بلایت، گرم و سرد جهان را بخاطر تو بجان خریده، تو باید به همین اندازه از او تشکر کنى، و این حق‏شناسى را جز به یارى و توفیق خدا نتوانى. (ترجمه جنتى؛ ص415)

حق همسر...

وَ أَمَّا حَقُّ رَعِیَّتِکَ بِمِلْکِ النِّکَاحِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ جَعَلَهَا سَکَناً وَ مُسْتَرَاحاً وَ أُنْساً وَ وَاقِیَةً وَ کَذَلِکَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمَا یَجِبُ أَنْ یَحْمَدَ اللَّهَ عَلَى صَاحِبِهِ وَ یَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ نِعْمَةٌ مِنْهُ عَلَیْهِ وَ وَجَبَ أَنْ یُحْسِنَ صُحْبَةَ نِعْمَةِ اللَّهِ وَ یُکْرِمَهَا وَ یَرْفَقَ بِهَا وَ إِنْ کَانَ حَقُّکَ عَلَیْهَا أَغْلَظَ وَ طَاعَتُکَ بِهَا أَلْزَمَ فِیمَا أَحْبَبْتَ وَ کَرِهْتَ مَا لَمْ تَکُنْ مَعْصِیَةً فَإِنَّ لَهَا حَقَّ الرَّحْمَةِ وَ الْمُؤَانَسَةِ وَ مَوْضِعُ السُّکُونِ إِلَیْهَا قَضَاءُ اللَّذَّةِ الَّتِی لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ ذَلِکَ عَظِیمٌ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص262)

حق همسر که با پیوند ازدواج زیردست و در اختیار تو قرار گرفته، آن است که بدانى خدا او را دلارام، راحت‏بخش، انیس، و نگهدار تو ساخته، و هر کدام باید نعمت وجود دیگرى را به درگاه خدا شکر گویید، و بدانید این نعمتى است خدا بشما داده و باید با نعمت وى خوش رفاقتى کنید، احترامش را نگه دارید، با او بسازید، هر چند حق تو بر او بیشتر، و اطاعت تو بر او لازم‏تر است؛ بخواهد یا نخواهد، جز آنجا که معصیت خدا باشد. حق او این است که با او مهربانى کنى، همدم و آرام بخش وى باشى، کامجوئى و لذتى که ناچار باید در بین باشد رعایت کنى، و این حق بزرگى است، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص415)

حق دانش آموز و دانشجو...

وَ أَمَّا حَقُّ رَعِیَّتِکَ بِالْعِلْمِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ جَعَلَکَ لَهُمْ‏ فِیمَا آتَاکَ مِنَ الْعِلْمِ وَ وَلَّاکَ مِنْ خِزَانَةِ الْحِکْمَةِ فَإِنْ أَحْسَنْتَ فِیمَا وَلَّاکَ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ وَ قُمْتَ بِهِ لَهُمْ مَقَامَ الْخَازِنِ الشَّفِیقِ النَّاصِحِ لِمَوْلَاهُ فِی عَبِیدِهِ الصَّابِرِ الْمُحْتَسِبِ الَّذِی إِذَا رَأَى ذَا حَاجَةٍ أَخْرَجَ لَهُ مِنَ الْأَمْوَالِ الَّتِی فِی یَدَیْهِ کُنْتَ رَاشِداً وَ کُنْتَ لِذَلِکَ آمِلًا مُعْتَقِداً وَ إِلَّا کُنْت‏ لَهُ خَائِناً وَ لِخَلْقِهِ ظَالِماً وَ لِسَلَبِهِ وَ عِزِّهِ مُتَعَرِّضاً. (تحف العقول؛ ص261)

حق زیردست علمى (دانشجو) آن است که بدانى، علمى که خدا بتو داده، و خزانه حکمتى که به تو سپرده براى خدمتگزارى آنهاست. اگر کارى را که به عهده‏ات نهاده درست انجام دهى، و همچون خزانه‏دار مهربانى رفتار کنى که خیر مولا را در میان بندگانش رعایت کند، شکیبا و مخلص باشد، چون نیازمندى بیند از اموالى که در دست دارد در اختیارش نهد، ره‏شناس و خدمتگزار، و معتقد خواهى بود، و گر نه خائن به خدا و ظالم به خلق باشى و سزاوارى که خدا (به کیفر این ناسپاسى) علمش را از تو باز گیرد، و قاهرانه با تو رفتار کند. (ترجمه جنتى؛ ص413)

حق معلم و استاد...

وَ أَمَّا حَقُّ سَائِسِکَ بِالْعِلْمِ فَالتَّعْظِیمُ لَهُ وَ التَّوْقِیرُ لِمَجْلِسِهِ وَ حُسْنُ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهِ وَ الْإِقْبَالُ عَلَیْهِ وَ الْمَعُونَةُ لَهُ عَلَى نَفْسِکَ فِیمَا لَا غِنَى بِکَ عَنْهُ مِنَ الْعِلْمِ بِأَنْ تُفَرِّغَ لَهُ عَقْلَکَ وَ تُحَضِّرَهُ فَهْمَکَ وَ تُزَکِّیَ لَهُ قَلْبَکَ وَ تُجَلِّیَ لَهُ بَصَرَکَ بِتَرْکِ اللَّذَّاتِ وَ نَقْصِ الشَّهَوَاتِ وَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّکَ فِیمَا أَلْقَى إِلَیْکَ رَسُولُهُ إِلَى مَنْ لَقِیَکَ مِنْ أَهْلِ الْجَهْلِ فَلَزِمَکَ حُسْنُ التَّأْدِیَةِ عَنْهُ إِلَیْهِمْ وَ لَا تَخُنْهُ فِی تَأْدِیَةِ رِسَالَتِهِ وَ الْقِیَامِ بِهَا عَنْهُ إِذَا تَقَلَّدْتَهَا وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص260)

حق سرپرست علمى (استاد) آن است که او را تعظیم کنى، مجلسش را محترم شمارى، درست به گفتارش گوش دهى، به او توجه کنى، استاد را در تربیت علمى خود که به آن محتاجى، کمک دهى، فکر را فارغ (و حواس را براى دریافت سخنش جمع) و ذهن را حاضر سازى، با چشم پوشى از لذتها و کاستن شهوتها قلب را پاک کنى و چشم را جلا دهى، و بدانى که در آن درسها که به تو مى‏آموزد پیک او هستى، با هر جاهلى برخورى باید پیام استاد را نیکو به گوشش برسانى، و چون این رسالت را بعهده گیرى در ابلاغ آن و قیام به این وظیفه خیانت نورزى، و لا حول و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص413)

حق نماز...

فَأَمَّا حَقُّ الصَّلَاةِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهَا وِفَادَةٌ إِلَى اللَّهِ وَ أَنَّکَ قَائِمٌ بِهَا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ فَإِذَا عَلِمْتَ ذَلِکَ کُنْتَ خَلِیقاً أَنْ تَقُومَ فِیهَا مَقَامَ الذَّلِیلِ الرَّاغِبِ الرَّاهِبِ الْخَائِفِ الرَّاجِی الْمِسْکِینِ الْمُتَضَرِّعِ الْمُعَظِّمِ مَنْ قَامَ بَیْنَ یَدَیْهِ بِالسُّکُونِ وَ الْإِطْرَاقِ‏ وَ خُشُوعِ الْأَطْرَافِ وَ لِینِ الْجَنَاحِ وَ حُسْنِ الْمُنَاجَاةِ لَهُ فِی نَفْسِهِ وَ الطَّلَبِ إِلَیْهِ فِی فَکَاکِ رَقَبَتِکَ الَّتِی أَحَاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُکَ وَ اسْتَهْلَکَتْهَا ذُنُوبُکَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏.(تحف العقول؛ ص258)

حق نماز این است که بدانى ورود به درگاه خداوند است، و در آن حال برابر خداوند ایستاده‏اى، چون این (نکته) را بدانى شایسته است همچون بنده‏اى ذلیل، خواهنده، بیمناک، ترسان، امیدوار، درمانده و زار بایستى، بنده‏اى که براى اداى احترام و تعظیم حق، با آرامش، سرافکندگى، افتادگى، تواضع، در دل با او راز و نیاز دارد و آزادى جانش را که خطا بر آن احاطه کرده و گناه بهلاکتش کشیده از او مى‏خواهد، و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص409)

فضیلت گریه بر اهل بیت علیهم السلام . . .

ریان بن شبیب گوید: در روز اول محرم خدمت حضرت رضا علیه السلام رسیدم، فرمود: اى فرزند شبیب آیا روزه هستى؟ گفتم: روزه ندارم.

فرمود: در این روز زکریا علیه السلام دعا کرد و از خداوند خواست تا به او فرزندى بدهد، خداوند دعاى او را اجابت فرمود و به فرشتگان امر کرد تا هنگامى که زکریا در محراب مشغول عبادت است وى را مژده دهند که خداوند به او فرزندى خواهد داد، اینک هرکس امروز روزه داشته باشد و از خداوند هر چه بخواهد مورد اجابت قرار خواهد گرفت همان طور که دعاى زکریا مستجاب شد.

اى فرزند شبیب اگر مى‏خواهى بر کسى گریه کنى بر حسین بن على علیه السلام گریه کن که او را مانند گوسفند سر بریدند، و هیجده نفر از خاندان او را که مانند آن‏ها در زمین نبود با وى کشته شدند، آسمان و زمین براى کشته شدن او گریه کردند.

چهار هزار فرشته براى یارى کردن او فرود آمدند و او را کشته یافتند، و آنها محزون و غبار آلود در کنار قبر او می باشند تا وقتى که قائم قیام کند، در هنگام ظهور قائم آن فرشتگان وى را یارى مى‏کنند و شعار آنان «یا آل ثارات الحسین علیهم السلام» مى‏باشد. در آن هنگام از آسمان خاک و خون خواهد بارید.

اى فرزند شبیب اگر گریه کنى بر حسین بن على علیه السلام گریه کن تا اشکهایت بر گونه‏هایت جارى شود، خداوند همه گناهان تو را مى‏آمرزد، بزرگ باشد یا کوچک، اندک باشد یا زیاد. اى فرزند شبیب اگر میخواهى خداوند را ملاقات کنى در حالى که گناه نداشته باشى حسین علیه السلام را زیارت کن.

اى فرزند شبیب اگر می خواهى در بهشت جاى گیرى و با محمد و آلش هم‏نشین گردى قاتلان حسین علیه السلام را لعنت کن.

اى فرزند شبیب اگر می خواهى ثواب شهداى کربلا را داشته باشى، هر گاه یاد آنها را کردى بگو: «یا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً».

اى فرزند شبیب اگر می خواهى با ما در درجات بلند قرار گیرى، در هنگام اندوه ما اندوهگین باش، و در وقت خوشحالى ما خوشحالى کن، اکنون به ولایت ما چنگ زن و بدان اگر کسى سنگى را دوست داشته باشد خداوند روز قیامت او را با همان سنگ محشور می کند.          

«اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه السلام، ص 575»

حق دست...

وَ أَمَّا حَقُّ یَدِکَ فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا إِلَى مَا لَا یَحِلُّ لَکَ فَتَنَالَ بِمَا تَبْسُطُهَا إِلَیْهِ مِنَ اللَّهِ الْعُقُوبَةَ فِی الْأَجَلِ وَ مِنَ النَّاسِ بِلِسَانِ اللَّائِمَةِ فِی الْعَاجِلِ وَ لَا تَقْبِضَهَا مِمَّا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ لَکِنْ تُوَقِّرَهَا بِقَبْضِهَا عَنْ کَثِیرٍ مِمَّا یَحِلُّ لَهَا وَ بَسْطِهَا إِلَى کَثِیرٍ مِمَّا لَیْسَ عَلَیْهَا فَإِذَا هِیَ قَدْ عُقِلَتْ وَ شُرِّفَتْ فِی الْعَاجِلِ‏ وَجَبَ لَهَا حُسْنُ الثَّوَابِ فِی الْآجِلِ‏.(تحف العقول؛ ص257)

حق دست آن است که به حرام دراز نکنى، که فردا به کیفر خدا گرفتار شوى، و امروز به سرزنش ملامتگران، و از کارهاى واجب آن را عقب نکشى، بلکه با بستن دست از بسیارى از نارواها و گشودنش به بسیارى از غیر واجبات، عزیزش دارى‏ آنگاه است که خردمندى کرده شرف دنیا و ثواب آخرت را فراهم خواهد کرد. (ترجمه جنتى؛ ص409)

حق پا...

وَ أَمَّا حَقُّ رِجْلَیْکَ‏ فَأَنْ لَا تَمْشِیَ بِهِمَا إِلَى مَا لَا یَحِلُّ لَکَ وَ لَا تَجْعَلَهُمَا مَطِیَّتَکَ فِی الطَّرِیقِ الْمُسْتَخِفَّةِ بِأَهْلِهَا فِیهَا فَإِنَّهَا حَامِلَتُکَ وَ سَالِکَةٌ بِکَ مَسْلَکَ الدِّینِ وَ السَّبْقِ لَکَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص257)

حق پا آن است که با آن راه حرام نپیمائى، مرکب راهى که پویندگانش خفت و اهانت بینند قرارش ندهى، پا وسیله نقلیه توست، به راه دینت میبرد، و وسیله سبقت توست. و لا قوة الا باللَّه. (ترجمه جنتى؛ ص407)

حق چشم...

وَ أَمَّا حَقُّ السَّمْعِ‏ فَتَنْزِیهُهُ عَنْ أَنْ تَجْعَلَهُ طَرِیقاً إِلَى قَلْبِکَ إِلَّا لِفُوَّهَةٍ کَرِیمَةٍ تُحْدِثُ فِی قَلْبِکَ خَیْراً أَوْ تَکْسِبُ خُلُقاً کَرِیماً فَإِنَّهُ بَابُ الْکَلَامِ إِلَى الْقَلْبِ یُؤَدِّی إِلَیْهِ ضُرُوبُ الْمَعَانِی عَلَى مَا فِیهَا مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.(تحف العقول؛ ص257)

حق چشم این است که آن را به حرام ندوزى، و جز آنجا که عبرتى در کار باشد، بصیرتى افزاید یا علمى بدست آرد، بکارش نگیرى که چشم دریچه عبرت (قلب) است. (ترجمه جنتى؛ ص407)

حق زبان...

وَ أَمَّا حَقُّ اللِّسَانِ‏ فَإِکْرَامُهُ عَنِ الْخَنَا وَ تَعْوِیدُهُ عَلَى الْخَیْرِ وَ حَمْلُهُ عَلَى الْأَدَبِ وَ إِجْمَامُ هُ إِلَّا لِمَوْضِعِ الْحَاجَةِ وَ الْمَنْفَعَةِ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا وَ إِعْفَاؤُهُ عَنِ الْفُضُولِ الشَّنِعَةِ الْقَلِیلَةِ الْفَائِدَةِ الَّتِی لَا یُؤْمَنُ ضَرَرُهَا مَعَ قِلَّةِ عَائِدَتِهَا وَ یُعَدُّ شَاهِدَ الْعَقْلِ وَ الدَّلِیلَ عَلَیْهِ وَ تَزَیُّنُ الْعَاقِلِ بِعَقْلِهِ حُسْنُ سِیرَتِهِ فِی لِسَانِهِ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏ الْعَلِیِّ الْعَظِیم‏. (تحف العقول؛ ص256)

حق زبان این است که با خوددارى از گفتار زشت حرمتش را نگه دارى، به گفتار نیک عادتش دهى، آن را جز در موارد نیاز و منافع دین و دنیا بکار نیندازى، از سخنان بیهوده زشت و بى‏ثمر که احتمال زیان دارد و سود چندان ندارد، معافش دارى، زبان گواه و دلیل بر عقل آدمى پیرایه خردمند عقل است و زبان مؤدب (عبارت متن بسیار درهم و برهم است و بر حسب تخمین ترجمه شد) و لا قوة الا باللَّه العلى العظیم. (ترجمه جنتى؛ ص407)

حق انسان به خود...

وَ أَمَّا حَقُّ نَفْسِکَ عَلَیْکَ‏ فَأَنْ تَسْتَوْفِیَهَا فِی طَاعَةِ اللَّهِ فَتُؤَدِّیَ إِلَى لِسَانِکَ حَقَّهُ وَ إِلَى سَمْعِکَ حَقَّهُ وَ إِلَى بَصَرِکَ حَقَّهُ وَ إِلَى یَدِکَ حَقَّهَا وَ إِلَى رِجْلِکَ حَقَّهَا وَ إِلَى بَطْنِکَ حَقَّهُ وَ إِلَى فَرْجِکَ حَقَّهُ وَ تَسْتَعِینَ بِاللَّهِ عَلَى ذَلِک‏. (تحف العقول؛ ص256)

حق خودت این است که وجودت را وقف اطاعت خدا کنى، حق زبان، گوش، چشم، دست، پا، شکم و اندام را ادا کنى و از خدا در این راه کمک خواهى. (ترجمه جنتى؛ ص407)