حَقُّ اللَّهِ الْأَکْبَرُ فَإِنَّکَ تَعْبُدُهُ لَا تُشْرِکُ بِهِ شَیْئاً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ بِإِخْلَاصٍ جَعَلَ لَکَ عَلَى نَفْسِهِ أَنْ یَکْفِیَکَ أَمْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یَحْفَظَ لَکَ مَا تُحِبُّ مِنْهَا. (تحف العقول؛ ص256)
اما حق خداى بزرگ این است که او را بپرستى و چیزى را با او شریک نسازى، چون با اخلاص چنین کنى، خدا تعهد کرده کار دنیا و آخرتت را کفایت کند، و آنچه از دنیا دوست دارى برایت نگه دارد. (ترجمه جنتى؛ ص407)
بسم الله
امام سجّاد علیه السلام در دورانی زندگی می کردند که امکان بیان بسیاری از مسائل را نداشتند اما ایشان با شیوه دیگری به دعوت دین ناب محمدی صلی الله علیه و آله وسلم پرداختند و با نشر دعا رسالت خویش را انجام می دادند و از بزرگترین آثار ایشان که به دست ما رسیده صحیفه سجادیه و رساله حقوق ایشان است .
از جمله مسائلی که در عصر کنونی کمتر به آن توجه شده نیز آثار این امام بزرگ است، هرچند علما هر عصری عنایت خاص خود را به آثار ایشان مبذول داشته اند اما هنوز جایگاه والای این اثر شناخته نشده و نیاز مند نشر همگانی است و این رسالت بر عهده تمامی دانش آموختگان مسلمان است که در نزد دانش آموختگان علوم انسانی بیش از پیش نمود پیدا می کند و خصوصا این رسالت بر عهده دانشجویان علوم قرآن و حدیث است.
در این مجال تنها به بخش هایی از رساله حقوق امام نظری افکنده و آنچه در نگاه اول مورد نیاز جامعه و بخصوص قشر جوان و دانشجو است ارائه می شود.
در انتهای این رساله نوشته شده : فَهَذِهِ خَمْسُونَ حَقّاً مُحِیطاً بِکَ لَا تَخْرُجْ مِنْهَا فِی حَالٍ مِنَ الْأَحْوَالِ یَجِبُ عَلَیْکَ رِعَایَتُهَا وَ الْعَمَلُ فِی تَأْدِیَتِهَا وَ الِاسْتِعَانَةُ بِاللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ عَلَى ذَلِکَ وَ لَا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین. (تحف العقول؛ ص272). این پنجاه حق است که ترا احاطه کرده، و هیچ وقت از (حلقه محاصره) این حقوق بیرون نیستى، باید همه را رعایت کنى و در اداى آنها بکوشى و از خداوند «جل ثناؤه» مدد خواهى، و لا قوة الا باللَّه، و الحمد للَّه رب العالمین. (ترجمه جنتى؛ ص429). این عبارت ضرورت بحث را به خوبی نشان می دهد و امید است جامعه برای عمل به این حقوق تمام تلاش خویش را بکار بندد.
وقتى بنماز میایستاد هیچ چیز او را جز نماز بخود مشغول نمیکرد و صدائى را نمیشنید از شدت توجهى که بنماز داشت.
زندگانى امام سجاد(ع)، ترجمه بحار الأنوار،ص:57
ابان بن تغلب گفت بحضرت صادق عرضکردم من دیده بودم هر وقت على بن الحسین وارد نماز میشد رنگش تغییر میکرد فرمود بخدا سوگند على بن الحسین مىشناخت آن کسى را که در مقابلش میایستاد.
زندگانى امام سجاد(ع)، ترجمه بحار الأنوار،ص:51
حضرت صادق فرمود پنج نفر زیاد گریه کردند آدم، یعقوب، یوسف، فاطمه، دختر محمد (ص) و على بن الحسین.
آدم بر خارج شدن از بهشت آنقدر گریه کرد که روى صورتش شیارهائى مانند جویبارها نمودار بود، یعقوب بقدرى بر یوسف گریه کرد که چشم خود را از دست داد باو گفتند بخدا هرگز از یوسف فراموش نمیکنى تا بالاخره بیمار شوى یا از بین بروى.
یوسف در فراق یعقوب آنقدر گریه کرد که زندانیان ناراحت شدند گفتند یا شب گریه کن و روز آرام باش و یا روز گریه کن شب ساکت باش قبول کرد که یکى از این دو را بپذیرد.
فاطمه زهرا آنقدر گریه کرد که اهل مدینه آزرده شدند و گفتند آنقدر گریه کردى که ما را آزردى میرفت بگورستان شهداء هر چه میخواست اشگ میریخت بعد بر میگشت.
اما على بن الحسین بیست سال یا چهل سال گریه کرد هر وقت غذا مقابلش میگذاشتند اشگ میریخت یکى از غلامانش گفت آقا فدایت شوم من میترسم از بین بروى فرمود اندوه خود را بخدا شکایت میکنم از لطف خدا چیزهائى میدانم که شما نمیدانید من هر وقت یادم از قتلگاه فرزندان زهرا بیاید اشگم میریزد.
زندگانى امام سجاد(ع)، ترجمه بحار الأنوار ،ص:76
یکى از خصوصیات ویژه در نماز و عبادت حضرت فاطمه علیها السّلام خوف و خشیت وى بوده است.
روایت شده که حضرت فاطمه به هنگام نماز نفسش به شماره مىافتاد.
سبب این حالت که در نماز و دعا براى فاطمه علیها السّلام پیش مىآمد «خوف و خشیت» وى از حضرت بارى تعالى بوده است.
ممکن است پرسیده شود که: «خوف از چه چیزى؟»، مگر حضرت فاطمه معصوم نبوده و آیه تطهیر در شأن او نازل نشده است؟ پس کسى که خداوند او را از معاصى و پلیدىها تطهیر نموده و گناهى از او صادر نمىشود چرا باید خائف و ترسان باشد؟
در پاسخ گوییم:
خوف اسباب متعدد دارد، گاهى به سبب گناه و سوء عمل است و اینکه فردى مىداند در محضر کسى ایستاده که او را به دلیل گناهش مجازات خواهد کرد، و گاهى منشأ خوف اطلاع و یقین نسبت به نقص خود و کمال معبود است، و ناقص وقتى خود را در محضر کامل بیند البته نفسش به شماره مىافتد، رنگش متغیّر مىشود و حتّى غش به او دست مىدهد.
در روایتى آمده است:
على علیه السّلام هر گاه وضو مىساخت، رنگ چهرهاش از خوف الهى تغییر مىکرد.
و شبیه این روایات را در باره سایر امامان شیعه و صدّیقین نیز نقل نمودهاند، در روایتى آمده است که از امام سجّاد علیه السّلام پرسیدند: چرا وقتى براى وضو حاضر مىشوید رنگ چهره شما زرد مىگردد؟ فرمود: چه مىدانید که به حضور چه کسى مىروم! بنا بر این معلوم مىشود که علّت خوف و خشیت حضرت فاطمه علیها السّلام معرفت تمام نسبت به خداوند متعال مىباشد.
حال اگر کسى بگوید: جایگاه خوف و خشیت در قلب است؟ گوییم: امام مؤمنان على بن ابى طالب علیه السّلام در این باره گوید:
بنده خداوند طعم ایمان را وقتى مىچشد که داراى خوف و رجا باشد و اگر خوف و
رجاى او صحیح و کامل باشد، اثر آن، در جسد و عمل مؤمن دیده مىشود.
زندگانى حضرت زهرا علیها السلام، ترجمه بحار الأنوار ،ص:934
توبه پیرمرد بر اثر بیانات امام سجّاد علیه السّلام
هنگام ورود خاندان نبوّت به شام، پیرمردى از مردم شام، به آنها نزدیک شد و گفت: «سپاس خدا را که شما را کشت و نابود ساخت و شهرها را از مردان شما آسوده کرد، و امیر مؤمنان یزید را بر شما مسلّط نمود.»
امام سجّاد علیه السّلام: اى پیرمرد! آیا قرآن خواندهاى؟
پیرمرد: آرى.
امام سجّاد علیه السّلام: آیا معنى این آیه را فهمیدهاى که خداوند مىفرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى، بگو اى پیامبر، من براى رسالت مزدى جز دوستى با خویشانم را از شما نمىخواهم.» (شورى/ 23)
پیرمرد: آرى خواندهام.
امام سجّاد علیه السّلام: «منظور از خویشان پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم در این آیه ما هستیم.»
وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى
اَللَّهُمَّ یَا مُنْتَهَى مَطْلَبِ الْحَاجَاتِ، وَ یَا مَنْ عِنْدَهُ نَیْلُ الطَّلِبَاتِ، وَ یَا مَنْ لاَ یَبِیعُ نِعَمَهُ بِالْأَثْمَانِ، وَ یَا مَنْ لاَ یُکَدِّرُ عَطَایَاهُ بِالاِمْتِنَانِ، وَ یَا مَنْ یُسْتَغْنَى بِهِ وَ لاَ یُسْتَغْنَى عَنْهُ، وَ یَا مَنْ یُرْغَبُ إِلَیْهِ وَ لاَ یُرْغَبُ عَنْهُ، وَ یَا مَنْ لاَ تُفْنِی خَزَائِنَهُ الْمَسَائِلُ، وَ یَا مَنْ لاَ تُبَدِّلُ حِکْمَتَهُ الْوَسَائِلُ، وَ یَا مَنْ لاَ تَنْقَطِعُ عَنْهُ حَوَائِجُ الْمُحْتَاجِینَ، وَ یَا مَنْ لاَ یُعَنِّیهِ دُعَاءُ الدَّاعِینَ؛
اى شنونده مصائب حسین علیه السّلام! در مورد مصائب جانگداز آن حضرت و عزیزانش، در همان راهى که پیشوایان از حاملان قرآن پیمودند، حرکت کن، در مورد مولاى ما امام سجّاد علیه السّلام نقل شده که آن حضرت با آن همه حلم و تحمّل وصفناپذیر، بر این مصائب جگرسوز و فاجعه غمبار، بسیار مىگریست، چنان که از امام صادق علیه السّلام نقل شده فرمود:
انّ زین العابدین علیه السّلام بکى على ابیه اربعین سنة، صائما نهاره، و قائما لیله...، همانا امام سجّاد علیه السّلام براى مصائب پدرش، چهل سال گریه کرد که روزهایش را روزه گرفت و شبهایش را با عبادت به سر مىآورد.
هر گاه وقت افطار مىشد، خدمتکار خانه آب و غذاى آن حضرت را مىآورد و نزد او مىنهاد و مىگفت: «اى مولاى من بخور.»
امام سجّاد علیه السّلام مىفرمود: قتل ابن رسول اللَّه جائعا، قتل ابن رسول اللَّه عطشانا، پسر رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلم گرسنه کشته شد، پسر رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلم تشنه کشته شد.
این جملهها را پیوسته تکرار مىکرد و مىگریست تا اینکه غذایش از اشکهاى چشمشتر مىشد، و همچنین آب آشامیدنى آن حضرت با اشک چشمانش مخلوط مىشد، و حال او این گونه بود تا به لقاء اللَّه پیوست.
منبع: غمنامه کربلا، ص227
یکى از غلامان امام سجّاد علیه السّلام روایت کرد، روزى آن حضرت به سوى بیابان رفت، من به دنبال او رفتم تا اینکه دیدم آن حضرت پیشانى بر روى یک سنگ سخت نهاد و به سجده رفت، و من در کنار او ایستادم، صداى ناله و گریهاش را مىشنیدم، شمردم هزار بار در سجده این ذکر را خواند:
لا اله الّا اللَّه حقّا حقّا، لا اله الّا اللَّه تعبّدا و رقّا، لا اله الّا اللَّه ایمانا و صدقا، حقا و تحقیقا.
معبودى جز خداى یکتا و بىهمتا نیست، آن معبود یکتا و بىهمتا را از روى ایمان و صدق، عبادت و بندگى مىکنم.
سپس سر از سجده برداشت، دیدم محاسن و صورتش غرق از آب اشک چشمش بود، عرض کردم: «اى مولاى من! آیا وقت آن نرسیده که حزن و اندوه تو به پایان برسد؟ و از گریهات کاسته شود؟»
امام سجّاد علیه السّلام فرمود: «واى بر تو، یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم علیه السّلام یکى از پیامبران و پسر پیامبر بود، دوازده پسر داشت، خداوند یکى از آن پسرانش (یوسف) را از نظر او غایب کرد، از اندوه و غم فراق او، موى سرش سفید شد، کمرش خم گردید، و بر اثر گریه بسیار نابینا شد، با اینکه آن پسر در همین دنیا زنده بود، ولى من پیکرهاى پاره پاره پدر و هفده نفر از بستگانم را در قتلگاه افتاده دیدم، بنا بر این چگونه اندوه من تمام شود و از گریهام کاسته گردد؟»
منبع: غمنامه کربلا، ص228
این کتاب داراى پنجاه و چهار دعا است که هرکس از روى اخلاص و با نیّت پاک یکى از آنها را بخواند و در فهم معانى آن اندیشه نماید بىدرنگ نور الهى در دل او تابیده متوجّه بخدایتعالى گشته براه سعادت و نیکبختى دنیا و آخرت قدم میگذارد.
الصحیفة السجادیة؛ ترجمه و شرح فیض الإسلام؛ ص3.
